Sh. Murodov, R. Ismatullayev

133

134


кга

3.27- rasm.
Topografik sirtlarga oid nazorat savollari

1. 
   Topografik sirt qanday sirt hisoblanadi?
   
2. 
   Topografik sirt gorizontallari qanday hosil qilinadi?
   
3. 
   Topografik sirtning qanday xarakterli chiziqlari mavjud?
   
4. 
   Topografik sirt qiyalik chizig'i qanday yasaladi?
   
5. 
   Topografik sirtda berilgan qiyalikdagi chiziq qanday yasaladi?
   
6. 
   Topografik sirt bilan tekislikning kesishish chizig'i qanday yasaladi?
   
7. 
   Topografik sirt ustidagi nuqta balandligi qanday aniqlanadi?
   
8. 
   Topografik sirt bilan to ‘g ‘ri chiziqning kesishish nuqtasi qanday aniqlanadi?
   
9. 
   Biror joyningprofili qanday yasaladi?
   
10. 
    Topografik sirt bilan nishab tekisligining kesishish chizig'i qanday yasaladi?
    
11. 
    Topografik sirt bilan geometrik sirtlarning kesishish chizig'i qanday yasaladi ?
    
12. 
    Biror maydoncha qurishda tuproq ishlari bajarishning grafik mohiyati nimada ?
    
13. 
    Topografik sirt chizmasi qanday beriladi va и qanday o'qiladi?
    

4 -b ob .

TOPOGRAFIK XARITALAR TUZISH

4.1-§. UMUMIY MA’LUMOT

Ilmiy fikr faqat matn bilan emas chizma bilan ham ifodalansa, uning mohiyatini tushunish ancha yengil kechadi. Chizma matn mazmunini ifodalasa, chizma bilan matn fikrni rivojlantiradi. Shunday ilmiy asarlar borki, ularning mohiyatini, asosan, grafik tasvirlar ochib beradi. Topografik xaritalar bunday grafik tasvirlarga misol bo‘la oladi.
Zamonaviy topografik xarita yirik bir jamoa ishchilarining qimmatli asari hisoblanadi.
Topografik xaritaning grafik asar sifatida ajralib turadigan sifatlaridan biri, undan ko‘pchilikning foydalanishidir.
Topografik xaritalarga katta talablar qo‘yiladi. Shuning uchun ular mazmunining boyligi va yaxshi o‘qilishi bilan ajralib turishi kerak. Yaxshi o‘qilishiga esa mazmunni yaqqol va mohirlik bilan tasvirlash orqali erishiladi.
Topografik xarita tuzish uchun mavjud eki tasavvurdagi obyektlami olish mumkin. 0 ‘quv xaritalari uchun qishloq, uncha katta bo‘lmagan shahar va shahar tipidagi posyolkalar, tuman yoki tuman markazlari va h.k. olinadi.
Obyektni tanlashda yoki yangi obyektni loyihalashda, asosan, turli tipdagi avtomobil yo‘Ilari, temiryo'llar, daryo yoki kanallar, to‘g‘onlar, ko‘priklar, har xil maqsadlarga mo‘ljallangan yer osti inshootlari, shamol va suv tegirmonlari, turli ekin maydonlari kabi xalq xo‘jaligida ko‘p uchraydigan qurilma va elementlar olinishi mumkin.
Tanlangan obyekt awaldan berilgan yoki xarita tuzuvchi tomonidan mustaqil ravishda tuzilgan topografik sirt ustiga joylashtiriladi. Obyektning qurilma va elementlari DST (Davlat standartlari)da qabul qilingan shartli belgilar, masshtab va chiziq


136
turlariga rioya qilingan holda tanlangan joyning topografik sirtida chizib chiqiladi. Xaritada dunyo tomonlarini ko!rsatuvchi Sh,J,G‘,Sh. strelkali yo'nalish va shamollar yo‘nalishini ko'rsatuvchi «shamollar guldastasi» deb ataluvclii tasvir berilishi shart.
Topografik xaritani o ‘qishni osonlashtirish, yaqqolligini oshirish maqsadida qurilma va belgilaming xususiyatlarini hisobga olgan holda uni rangli tasvirlash mumkin.