Predikativlik nima va uning ifodalanish shakllari haqida gapiring?



Download 19,08 Kb.
bet3/4
Sana27.05.2022
Hajmi19,08 Kb.
#611287
1   2   3   4
Bog'liq
cz-h0latjuX1iO48npfCPLHQk-8BHDEy

8. Valentlik tushunchasi?
Sintaksemalarning semantik va sintaktik valentliklari hali hech qaysi bir tilda to’liq aniqlanmagan. Yu.D.Apresyan 25 ta semantik valentlik ro’yxatini tavsiya etadi_. I.Qo’chqortoyev o’zbek tilida nutq fe’llarining valent tahliliga bag’ishlangan ishida nutq fe’llarining 6 ta semantik valentligini ajratishini ma’qul ko’radi: agens, kontragens, ob’yekt, ma’no, maqsad va adresat valentliklari_. Muallif nutq fe’llarini valentlik miqdoriga ko’ra to’rt guruhga bo’ladi: 1) bir valentli, 2) ikki valentli, 3) uch valentli va 4) to’rt valentli nutq fe’llari.
O’zbek tilidagi fe’llarning boshqa leksik-semantik guruhlarining valent tahlili o’rganilmaganligi tufayli, hali barcha fe’llarning valentlik ro’yxati mavjud emas. Bu ro’yxatning bo’lishi esa gap tuzilishini o’rganishga qulay imkoniyat ochgan bo’lar edi.
Fe’llarning «bo’sh o’rinlari»ni to’ldiruvchi sintaksemalar ayrim adabiyotlarda zaruriy va qo’shimcha sintaksemalarga bo’linadi. Lekin ko’p hollarda bunday sintaksemalarning zaruriy yoki qo’shimcha ekanligini farqlash qiyin bo’lib qoladi.
Shuning uchun ham fe’l valentliklariga bag’ishlangan fikrlarni umumlashtirgan holda, o’zbek tilida fe’llarning quyidagi valentliklarini ajratish tarafdorimiz: 1) sub’yekt (agens, patsiyens, retsigens boshq.) 2) ob’yekt; 3) maqsad_; 4) payt, 5) o’rin, 6) holat, 7) sabab valentliklari.
Sintaktik qurilma fe’l predikatning qaysi valentliklarining reallashuviga ko’ra turlicha bo’ladi:
1) sub’yekt (agens) + fe’l predikat: Karim keldi, Mashina yurdi.
2) ob’yekt + fe’l predikat: kinoni ko’rdi, kino ko’rildi. samolyotda keldi (mediativ ob’yekt).
3) sub’yekt + ob’yekt + fe’l predikat: Karim kino(ni) ko’rdi. Do’stim samolyotda keldi.
4) maqsad + fe’l predikat: Suv ichgani bordi.
5) sub’yekt + maqsad + fe’l predikat: Bo’ri suv ichgani bordi.
zamon + fe’l predikat: Yoz issig’ida bordi.
zamon + maqsad + fe’l predikat: Yoz issig’ida suv ichgani bordi.
zamon + ob’yekt + fe’l predikat + maqsad; Yoz issig’ida bo’ri bordi suv ichgani.
o’rin + fe’l predikat: Derazamning oldida gulladi.
10) o’rin+sub’yekt + fe’l predikat: Derazaning oldida (bir tup) o’rik gulladi.
11) holat + fe’l predikat: oppoq bo’lib gulladi
12) o’rin + sub’yekt-holat-fe’l predikat: Derazamning oldida (bir tup) o’rik oppoq bo’lib gulladi.
13) sabab + fe’l predikat: sovuqligi uchun ichmadi
14) ob’yekt + sabab + fe’l predikat: ovqatni sovuqligi uchun ichmadi
15) sub’yekt + ob’yekt + sabab + fe’l predikat: Karim ovqatni sovuqligi uchun ichmadi.



Download 19,08 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish