“Она тили ў?итиш махсус методикаси” номли дарслик

etishga o‘rgatish talab etiladi. Nutq o‘stirishda ertak ustida ishlash, she’r, topishmoq, 
tez  aytishlarni  o‘qituvchi  ovozidan  yod  oldirish,  multiplikatsion  filmni  namoish 
etish,  audioapparutura  yordamida  materialni  eshittirish,  kichik  asarlarni 
sahnalashtirish, didaktik o‘yin, yangi inovatsion usullaridan ham keng foydalanish 
zarur. 
Alifbegacha  bo‘lgan  propedevtik  davrdan  boshlab  bolalarni  eshituv  qobiliyatlarini 
rivojlantirish  uchun  bola  nutq  tovushlarini  eshitish  yo‘li  bilan  tahlil  qiladi, 
o‘zlashitiradi.  Bu  ishlar  ikki  yo‘nalishda  amalga  oshiriladi:  1.  Fiziologik  eshitishni 
o‘stirish, 2. Fonematik eshitish, nutqiy idrokni rivojlantirish. 
Fiziologik  eshitish    -  bu  nutqdan  tashqari  barcha  tovush  va  shovqinlarni 
eshitish  qobiliyati  bo‘lsa,  fonematik  eshitish  -  nutqdagi  tovushlarni  -  fonemalarni 

---

 
51 
eshita bilish, ularning sifatini aniqlay olish, gap, so‘z, bo‘g‘in ichidan ajratib olish va 
aksincha,  biriktirish  -  fonemalardan  bo‘g‘in,  so‘z,  gap  tuzish  qobiliyatidir. 
Fonematik idrok analiz va sintez yoki tahlil va tarkib usullari asosida tarkib topadi. 
Eshitish  idrokini  rivojlantirishda  o‘quvchining  eshitish  diqqati,  hotirasi 
mustahkamlanadi.  Bolalar  amaliy  mashqlarda  so‘z,  bo‘g‘in,  tovush  haqidagi 
tushunchalarni  o‘zlashtirib  oladilar.  Ular  o‘qituvchining  savol,  topshirig‘i  asosida 
gap  tuzishga,  uni  tahlil  qilishga  -  bo‘g‘inlarga  bo‘lish,  gapda  nechta  so‘z  borligini 
aniqlash,  so‘zni  bo‘g‘inlarga,  bo‘g‘inni  esa  tovushlarga  ajratish,  so‘z  boshida, 
ohirida  yoki  o‘rtasidagi  tovushni  ajratish,  nechta  tovushdan  iborat  ekanligini 
aniqlashga  o‘rganadilar.  Barcha  ishlar  buyum,  predmetli  va  sujetli,  seriyali  sujetli 
rasmlar  asosida  amalga  oshiriladi.  Analiz  -  sintez  qilishga  o‘rgatishda  shartli 
belgilar, kesma harf va bo‘g‘inlar ishlatiladi.  
Savod  o‘rgatishda  ko‘rish  idroki,  fazoviy  idrok  aqli  zaif  bolada  yaxshi 
rivojlanmaganlikni  inobatga olib,  rang va shakllarni ajrata  olishga o‘rgatish  muhim 
ahamiyatga  ega.  Bolalarning  ko‘rish  nigohi  tor  bo‘ladi.  Shuning  uchun  bu  borada 
ham  ma’lum  ishlar  olib  borilishi  lozim.  Geometrik  figuralarni  rang  va  shakli  bilan 
ajrata  olishga,  ularni  ma’lum  yo‘nalishda,  tartibda  ko‘rib,  kuzatishga,  hoshiyalar 
chizishga o‘rganadilar. Mashqlar berilgan na’muna asosida, eslab qolgan holda va