Ochiq dars o‘qituvchi: J. Sherqulova

Virusni hujayraga kirishi

• 1966-yili Moskvada bо‘lib о‘tgan IX Xalqaro mikrobiologlar kongressida viruslarning yangi klassifikatsiyasi qabul qilingan. Ushbu klassifikatsiya viruslar morfologiyasiga tarkibida DNK va RNK borligiga asoslanib tuzilgan.
• 3.1. Tarkibida DNK bo‘lgan viruslar
• P o k s v i r u s l a r
• 1. Chin chechak virusi
• 2. Gerpes virusi
• 3. Suv chechak virusi
• A d e n o v i r u s l a r
• 1. Adenovirus infeksiyasini vujudga keltiruvchilar.
• F a g l a r
• 1. Bakteriofaglar (bakteriyalar virusi)
• 2. Sianofaglar (ko‘k yashil suv o‘tlar virusi)
• 3. Aktinofaglar (aktinomitsstlar virusi)

• 3. Viruslar klassifikatsiyasi va virusli kasalliklar

• M i k s o v i r u s l a r
• 1. Gripp virusi
• 2. Qizamiq virusi
• 3. Quturish virusi
• R i o v i r u s l a r- yomon shish kasalliklarini qo'zg'atadi
• P i k o r n o v i r u s l a r
• 1. Oqsil virusi

•  3.2. Tarkibida RNK bo‘lgan viruslar

• A r b o v i r u s l a r
• Bular toq tuyoqli hayvonlarda Afrika o‘lati kasalligini qo‘zg‘atuvchilardir.

• 3.3. Virusli kasalliklar

• Virusli kasalliklar tabiatda keng tarqalgan bo‘lib, odam, o‘simlik va hayvonlarning yuzlab kasalliklarini viruslar qo‘zgatadi. Viruslar nihoyatda ko‘p suyuqlikka aralashtirilganda ham aktivligini yo‘qotmaydi, masalan, tamakining oddiy mozaykasi virusi 109 marta suyultirilganda ham o‘simliklarni zararlash xususiyatini yo‘qotmagan. Ayrim infeksiya davrida hujayralarda viruslar soni juda ko‘payib ketadi. Tamaki mozaykasi bilan zararlangan tamaki bargida barg vaznining 10% ni (quruq modda hisobida) virus tashkil etadi, 1 l o‘simlik shirasida esa taxminan 2 g virus bo‘ladi.
• Fitopatogen viruslar. O‘simliklarni kasallantiradigan viruslar fitopatogen viruslar deb ataladi va tarkibiga RNK kirishi bilan xarakterlanadi; shu bilan birga hayvonlar bilan odamni kasallantiradigan viruslarga tarkibida DNK to‘tuvchi viruslar kiradi. Fitopatogen viruslarning yana bir xususiyati viruslarning o‘simliklarga faqat shikastlangan joydan kirishidir.
• Viruslar o‘simliklar hujayrasiga kirib, u yerda ko‘payadi va moddalar almashinuvini buzib, o‘simliklarni kasallantiradi.
• Virusli kasalliklarning belgilari juda o‘ziga xos bo‘lib, ko‘p hollarda ularni zamburug‘ va bakteriyali kasallik belgilaridan farq qilish mumkin. O‘simliklarning virusli kasalliklarini tashqi belgilariga qarab ikki katta guruhga – mozayka va sariq kasalligiga bo‘lish mumkin. Mozayka kasalligida barglar (kamdan-kam boshqa organlar) mozaykasi kuzatiladi; bunda barg plastinkasining bir qismi tiniq yashil rangini saqlaydi, boshqa qismi och yashil yoki sariq rangga kiradi. Bunda barg olachipor, mozaykali bo‘lib ko‘rinadi. Viruslar o‘simliklarda yana ham kuchli o‘zgarishlar hosil qilishi mumkin, masalan, past bo‘ylilik barglarning maydalanishi, buralishi va shaklining o‘zgarishi, qing‘ir-qiyshiqligi, gullarning ko‘karishi va hokazo.

• Uzum bargi -Mozaykasi kasalligi – Vitis virus.

• Loviya barqining mozaykasi - Nicotiana virus