Mavzu; Oksidlanish qaytarilish reaksiyalari Reja; Oksidlanish qaytarilish reaksiyalari 2

11.3 Oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarining tenglamalarini tuzish
usullari.
Oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarining xarakterlovchi tenglamalar
tuzishda quyidagi qoidalarga amal qilish kerak:
1. Qaytaruvchi moddaning atom yoki ionlari bergan elektronlarning
umumiy soni oksidlovchi modda qabul qilgan elektronlarning soniga teng.
2. Reaktsiyada ishtirok etgan har qaysi element atomlarining soni
tenglamaning chap va o’ng tomonlarida bir hil bo’ladi. Chap tomonidagi
zarayadlarning algebraik yig’indisi o’ng tomondagilarnikiga teng bo’lishi
kerak.
3. Agar oksidlanish-qaytarilish reaktsiyasi natijasida 02—ionlar hosil
bo’lsa, ular kislotali muhitda vodorod ionlari bilan birikib (2H++O2-=H2O)
suv molekulalarini hosil qiladi; ishqoriy yoki neytral eritmalarda gidroksil
ionlarni hosil qiladi: H2O+O2- =2OHwww.ziyouz.com kutubxonasi
168
Oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarining tenglamalarini ikki usulda
tuzladi:
I-usul- «elektron balans usuli» ya’ni qaytaruvchi yo’qotgan umumiy
elektronlar sonini oksidlovchi qabul qilgan barcha elektronlar soni bilan
barobarlash metodidir.
II- usul- «Ion elektron» usulidir. Bu usulda avval oksidlanish va qaytarilish
jarayonlarning har biri uchun alohida-alohida ionli tenglamalar tuziladi.
So’ngra bu tenglamalarni muvofiq koeffitsientilarga ko’paytiriladi va
ularni bir-biriga qo’shib, yig’indisi topiladi. Bu usullarni birma-bir ko’rib
chiqamiz.
I- Elektron balans usuli. Bu usulni ko’rib chiqishi uchun quyidagi
oksidlanish-qaytarilishi reaktsiyasini misol tariqasida ko’rib chiqamiz:
FeSO4+KMnO4+H2SO4=MnSO4+K2SO4+Fe2(SO4)3+H2O
1. Eng oldin. Oksidlanish darajasi o’zgargan elementlar atomlarini aniqlab
olamiz: Mn ning oksidlanish darajasi +7 dan +2 ga o’tdi; Fe ning esa +2
dan +3 ga o’tdi.
2. Demak marganets (Mn+7) qaytarildi, u o’ziga 5 elektron qabul qildi va
Mn+2 ga aylanadi; Fe2+ oksidlandi, ya’ni u bir elektron berib Fe3+ ga
aylanadi. Endi reaktsiya natijasida marganetsni olgan va temir bergan
elektronlar sonini tenglashtirish uchun quyidagi sxemani tuzamiz: