Ma`ruza №1 O`lchash vositalari va tizimlari. O`Lchash to`G`risida umumiy malumotlar. Reja



Download 0,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/7
Sana30.12.2021
Hajmi0,56 Mb.
#98271
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
1-lecture (1)

p

  bilan  sanoq  ko`rsatishdagi  qiymatni  ifodalab,  X



ph

  bilan  haqiqiy 

qiymatni belgilasak, quyidagi formuladan  ∆ absolyut xatolikni topamiz: 

∆𝑋  =   𝑋

𝑛

  − 𝑋


𝑛h

 

,  


 

 (1.4) 


O`lchov asbobining absolyut xatoligi deb, shu asbobning ko`rsatishi bilan 

o`lchanayotgan  kattalikning  haqiqiy  qiymati  orasidagi  farqqa  aytiladi.  Bunda 

xatolar  plyus  yoki  minus  ishorasi  bilan  kattalikning  birliklarida  ifodalanadi. 

Absolyut xatolikning kattalik haqiqiy qiymatiga nisbati nisbiy xatolik deb ataladi. 

Nisbiy xatolik orqali o`lchashning aniqlik darajasini xarakterlash juda qulay: 

𝑏  =   ± 

∆𝑋

𝑋

𝑛h



 

∗  100%  =   ± 

𝑋

𝑛

 – 𝑋



𝑛h

𝑋

𝑛h



∗ 100%.   

 

(1.5) 



Odatda, X

nh

 – haqiqiy qiymat va X



n

 topilgan qiymatlarga nisbatan "∆X

juda kichik bo`ladi, ya`ni  ∆ ≤  X

ph

,  


va  

 

  ∆X ≤  X



p

 

SHuning uchun quyidagi formulani yozish mumkin: 



𝑏  =   ± 

∆𝑋

𝑋



𝑛h

 

∗  100%  ≈   ± 



∆𝑋

𝑋

𝑛



 

∗ 100%     

(1.6) 

SHunday  qilib,  nisbiy  xatolikni  hisoblashda  absolyut  xatolikning 



asbobning  ko`rsatishiga  nisbatini  olish  mumkin.  Nisbiy  xatolik  %  larda 

ifodalanadi. 

Kattalikning asl qiymatini aniqlash uchun o`lchov asbobining ko`rsatishiga 

tuzatish  kiritiladi.  Uning  son  qiymati  teskari  ishora  bilan  olingan  absolyut 

qiymatga teng: 

𝑑  =   𝑋


𝑛h

 – 𝑋


𝑛

 

 

 

yoki 



d = -X , 

 

(1.7) 



bu erda d – tuzatma. 

Asbobning  xatoligi  shkala  diapazonining  procentlarida  ifodalanadi. 

Bunday xatoliklar keltirilgan xatolik deyiladi va absolyut xatolikning diapazoniga 

bo`lgan nisbatiga teng bo`ladi, ya`ni 

𝑗  =

∆X

𝑁



∗ 100%,  (1.8) 

bu erda 


𝑁 – asbobning o`lchash chegarasi (diapazoni). 

Misol.  Yuqorigi  o`lchash  chegarasi  300°C  bo`lgan  potensiometrning 

ko`rsatishi  X

p

  =  240°C  va  o`lchanayotgan  temperaturaning  haqiqiy  qiymati  X



ph

 

=241,2°C bo`lganidagi absolyut, nisbiy, keltirilgan xatoliklari topilsin. 



Absolyut xatolik (2.2) formula bo`yicha: ∆X = - 1.2°C, nisbiy xatolik (1.6) 

formula bo`yicha           b = -0,5%,  keltirilgan xato (1.8) formula bo`yicha j = - 

0,4%. 

Xatolik qiymati o`lchash asbobi aniqligini, demak, o`lchash natijasini ham 



xarakterlaydi.  O`lchash  aniq  bo`lishi  uchun  xatosi  kichik  bo`lgan  asboblardan 

foydalanish  lozim.  Ammo  xatosiz  asboblar  tayyorlash  mumkin  emas.  Xatosi 

kichik bo`lgan  asboblar  bilan ishlashda katta  ehtiyotkorlik talab  etiladi.  Texnik 

o`lchashlar  uchun  belgilangan  qiymatdan  oshmaydigan  yul  qo`yiladigan  xatosi 

bor asboblardan foydalaniladi. 

Asbob  ko`rsatishining  standartlar  yo`l  qo`yadigan  eng  katta  xatoligi  yul 

qo`yiladigan  xatolik  deyiladi.  Xatolik  mikdori  o`lchashlar  olib  borilayotgan 

tashqi  muhitga  (atrof-muhit  temperaturasi,  atmosfera  bosimi,  tebranish  va 




boshqalarga)  bog`liq  bo`lgaii  sababli  asosiy  va  qo`shimcha  xatoliklar 

tushunchalari kiritiladi. 

O`lchash asbobi uchun texnik sharoitlar imkon bergan, maxsus yaratilgan 

normal ish sharoitida yul qo`yilgan xato asosiy xatolik deyiladi. Atrof-muhitning 

normal holati deb 2°C temperatura va 101325 N/m

2

 (760 mm sim.ust.) atmosfera 



bosimi qabul qilingan. Tashqi sharoit o`zgarishining asboblarga bo`lgan ta`siridan 

kelib chiqqan xato qo`shimcha xatolikdir. O`lchov asboblarining sifati ularning 

xatoliklaridan tashqari asboblar variasiyasi, sezgirligi va sezgirlik chegarasi bilan 

xarakterlanadi. 

Bir kattalikni ko`p marta takroriy o`lchashlar natijasida asbob ko`rsatishlari 

orasidagi  eng  katta  farq  o`lchov  asbobining  variasiyasi  deyiladi.  Variasiya 

o`lchanayotgan  kattalikni  ma`lum  bir  mikdorgacha  asta-sekin  oshirib  va 

kamaytirib  aniqlaydi.  Variasiya  o`lchov  asbobining  mexanizmi,  oraliqlari, 

gisterezisi va boshqa qismlardagi ishqalanishi sababli kelib chiqadi. Variasiya (E) 

o`lchov  asbobi  shkalasi  maksimal  qiymatining  procenti  hisobida  ifodalanib, 

asosiy yo`l qo`yiladigan xatolik qiymatidan oshib ketmasligi lozim: 

𝜀 =


∆𝑁

𝑁

𝑚𝑎𝑥



−𝑁

𝑚𝑖𝑛


∗ 100% ,     

(1.9) 


bu  erda  N  –  asbob  ko`rsatishidagi  eng  katta  farq;  N


Download 0,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish