Ижод жараёнини ифода этиш шакллари, методлари ва усуллари

Анализнинг қуйидаги асосий шакллари тафовут этилади

• ─ яхлит предметни қисмларга ажратиш, қисмларнинг тузилиши,

функциялари ва алоқаларини ўрганиш;

• ─ предметнинг белгилари, хоссаларини ажратиш, улар ўртасидаги

муносабатларни ўрганиш;

• ─ предметларнинг тўпламларини кичик тўпламларга ва гуруҳларга

ажратиш, тўпламнинг ҳар бир элементи ўрнини ҳамда кичик тўпламлар ва

• гуруҳлар ўртасидаги муносабатларни аниқлаш.

Абстрактлаштириш

• Абстрактлаштириш деганда билиш объектини теран ва изчил ўрганиш учун уни фикран ажратиш тушунилади. Иқтисод назариясининг товар, бозор, қиймат, ишлаб чиқариш усули, ишлаб чиқарувчи кучлар, ишлаб чиқариш муносабатлари, рақобат, даромад сингари тушунчалари абстрактлаштиришнинг маҳсули ва кўринишларидир.

Аналогия

• Илмий ижодда аналогия деб аталувчи назарий метод катта рол ўйнайди. Аналогия таққослаш ва моделлаштириш билан узвий боғлиқ. У ёки бу жараён ёки ҳодисани ўрганишда унинг бошқа фан соҳасидаги аналоги, яъни ўхшашини топиш эвристик жиҳатдан муҳим ва унумлидир. Масалан, Э.Резерфорд Қуёш системасининг тузилиши билан оғир, мусбат зарядли ядро ва унинг атрофида айланувчи енгил, манфий зарядли электронлардан ташкил топган атом тузилиши ўртасидаги аналогия методига таяниб, металл фольгада альфа зарраларнинг тарқалиши ҳақидаги ўз кашфиётини яратди, бу кашфиёт эса, ўз навбатида, квант физикасининг жадал ривожланишига туртки берди.

Моделлаштириш

• Моделлаштириш - бу билиш объектининг ҳар хил моделларини яратиш ва ундан илмий ижодда фойдаланиш имконини берувчи илмий методдир Масалан, радиотехникада реал математик маятник ва унинг уйғун механик тебранишлари оддий тебранма контурнинг модели ва аналогидир.

Тизимли ёндашувнинг муҳим вазифалари қуйидагилардан иборат

─ билиш объектини яхлит, мураккаб уюшган тизим сифатида кўриб чиқиш;

─ тизимнинг умумлаштирилган моделини, унинг алоҳида қисмлари ва жиҳатларининг моделларини тузиш;

─ тизимлар назариялари ҳамда ҳар хил тизим назариялари ва ишловларининг тузилишини ва самарадорлигини ўрганиш.

хулоса

• ХХ асрнинг иккинчи ярмида эпистемологияда тизимлар умумий назарияси вужудга келди. У тизимли ёндашув ғоялари ва принципларининг билишда муайянлаштирилган мантиқий-методологик ифодаси бўлди. Тизимлар умумий назарияси муайян табиий, техникавий, ижтимоий фанларнинг ўрнини босмай, ҳар қандай тизимли тадқиқотнинг умумий методологик принципларини таърифлаб беради.