Gapning uyushiq bo‘laklari haqida ma’lumot Bir umumiy bo‘lakka tobe bog‘lanuvchi, bir XIL sintaktik vazifa bajaradigan, o‘zaro teng bog‘lovchilar va sanash ohangi yordamida bog‘langan

Namuna: 1. Siz a’lochi va jamoatchisiz (uyushiq kesim). Siz a’lochisiz va jamoatchisiz (qo‘shma gap).

2. Biz harbiy uchuvchi va vatan posbonlari bo‘lamiz (uyushiq kesim). Biz harbiy uchuvchi bo‘lamiz va vatan posbonlari bo‘lamiz (qo‘shma gap). 3. Men bu masalani uqqan va yechganman (uyushgan kesim). Men bu masalani uqqanman va yechganman (qo‘shma gap). 4. Biz voqea sodir bo‘lgan joyga borishimiz, hammasini o‘z ko‘zimiz bilan ko‘rishimiz va ishonch hosil qilishimiz kerak (uyushgan kesim). Biz voqea sodir bo‘lgan joyga borishimiz kerak, hammasini o‘z ko‘zimiz bilan ko‘rishimiz kerak va ishonch hosil qilishimiz kerak (qo‘shma gap). 5. Do‘kondorlar molini maqtab va xaridorlarni chorlab turishardi (uyushgan kesim). Do‘kondorlar molini maqtab turishardi va xaridorlarni chorlab turishardi (qo‘shma gap).

Uyushiq ega

Bir sodda gap tarkibida birdan ortiq ega qator kelishi mumkin. Sodda gap kesimiga bir xil munosabatda bo‘lib, sanash ohangi bilan aytiluvchi birdan ortiq eganing ketma-ket kelishi uyushiq ega hisoblanadi. Uyushiq egalar bir-biri bilan sanash ohangi yoki bog‘lovchilar yordamida bog‘lanadi: Bu yerning ob-havosi, iqlimi va sharoiti yaxshi edi. Siz bilan biz oddiy haqiqatni anglamagan ekanmiz.

Namuna: 1. Shu payt hovliga Davron aka bilan Iskandarov kirib kelishdi. (Y.Shukurov) 2. Bog‘chada yosh-yosh qizchalar va o‘g‘il bolalar davra qurib o‘ynashmoqda. 3. Siz bilan biz ulug‘ ishga bel bog‘ladik. (H.G‘ulom) 4. Pulemyot, miltiqlarning ovoziga xotin-xalaj, bola-chaqalarning yig‘isi, dod-voyi qo‘shilib ketdi. (O‘.Umarbekov)
Uyushiq hol

Bir xil mazmun-munosabatdagi (yo tarz, yo o‘rin, yo payt va boshqa munosabatlarning) bir necha holning o‘zaro sanash ohangi bilan teng bog‘lanib kelishi uyushiq hol deyiladi. Masalan, Tomlardan, ivigan devorlardan bug‘ ko‘tarila boshladi. Daryo goh shovqin solib. goh tinch oqar edi. U dam hazil bilan, dam jiddiy so‘rardi.

!!! Uyushiq bo‘laklarda bir so‘z turkumi uyushishi yoki har xil turkumlardan tashkil topishi ham mumkin. Masalan, Podsho goh kulib. goh jiddiy, goh o‘y bilan quloq solardi. Ushbu gapdagi uyushgan hollar fe’l, sifat hamda ko‘makchili otdan tashkil topgan. Daryo goh shovqin solib, goh tinch oqar edi gapida esa uyushiq hollar fe’l va sifat so‘z turkumiga oid so‘zlardan tashkil topgan.

Bir sodda gap tarkibida yonma-yon, qator kelgan bir necha payt holi hamma vaqt ham uyushiq bo‘lavermaydi. Masalan, U kecha ertalab biznikiga kelib ketdi gapida ikkita payt holi (kecha, ertalab) bor. Lekin ular uyushiq emas: bundagi ertalab holi kecha holi ma’nosidagi paytni chegaralab, aniqlashtirib beradi.

Namuna: 1. Osmonda, daraxtlarda, tomlarda, bog‘otlarda (o‘rin holi) chumchuqlar chirqillashadi. (M.Ismoiliy) 2. Qush goh pastlab, goh ko‘tarilib (ravish holi) bir joyda uchib turdi. (Y.Shukurov) 3. Dadasi har kuni ishga ketishda ham, ishdan qaytishda ham (payt holi) uni qo‘liga olar, suyar va gaplariga, qiliqlariga zavq bilan kular edi. (Oybek) (bundan tashqari, mazkur gapda kesim: olar, suyar, kular edi; to‘ldiruvchi: gaplariga, qiliqlariga uyushgan) Endi qizlar charchashib. terlashib... tog‘ning ustiga chiqib olishdi. («Gulnorpari»)