Ҳазорасп (сулаймон) Қалъа

МЕШЕКЛИ КАРВОНСАРОЙИ
Мешекли ёдгорлиги дастлаб 1939 йилда С.П.Толстов томонидан мўғулларгача бўлган карвонсарой сифатида қайд қилинган ва Хоразм археологик харитасига киритилган. Академик Я.Ғуломов Мешекли қалъани ўрта асрлардаги Сандал работи билан айнан бир деб кўрсатади. XX асрнинг 70-йилларида ёдгорликни М.Мамбетуллаев тадқиқ қилади ва XI-XII асрларга оид маданий қатлам қолдиқларини аниқлашга муваффақ бўлган.
Мешекли қалъа режалаштирилишига кўра квадрат шаклда (ҳажми 60х60 м) бўлиб, бурчаклари дунё томонларига қараган. Жануби-шарқий девор ярим айланали гофрилар (қат-қат бурма) билан безатилган. Сақланиб қолган деворларнинг баландлиги 4-8 м ни ташкил қилади. Шарқий деворда қалъага кириш жойи -дарвоза ўрни мавжуд. Қалъа деворлари пахса, гувала ва хом ғиштлардан тикланган.
2004-2005 йилларда Хоразм Маъмун академиясининг т.ф.н. С.Р.Баратов бошчилигидаги археологик гуруҳи томонидан тадқиқ қилинган. Ёдгорликнинг жанубий қисмида бир нечта хўжалик хоналари очиб ўрганилди. Уларнинг пойдевори тошлардан ва 35х35х4 см, 37х37х4 см ҳажмли пишган ғиштлардан терилган. Маданий қатламлардан топилган сопол идишлар – хумлар, хумчалар, кўзалар ва косалар XII-XIII асрлар бошлари билан белгиланади. С.Р.Баратов фикрига кўра, хўжалик фаолиятида қўлланиладиган кўплаб сопол идишларнинг топилиши ва хоналарнинг жойлашишидаги номутаносиблик ҳамда қалъадан жанубда мустаҳкамланмаган работнинг мавжудлиги бу ёдгорликни карвонсарой сифатида эмас, балки бой деҳқоннинг қўрғони сифатида талқин қилинишига сабаб бўлади.