9 sinf. Fan: Geografiya Mavzu

Uyga vazifa: mavzu xaqida tushunchalarni daftarga yozib, atamalarga izox keltiring.
Sana: ______ ______ 20______yil
9 - sinf. Fan: Geografiya
Mavzu: Janubiy Afrika Respublikasi
DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

T/R	Darsning bosqichlari	Dars vaqti taqsimoti	Dars mazmuni
1	Tashkiliy qism	daqiqa	Salomlashish Davomatni tekshirish Ob-havoni aniqlash va uni kuzatish Shu kunning muhim yangiliklari bilan tanishish
2	Kirish	12 daqiqa	O’tilgan mavzuni o’zlashtirilganini tekshirish O’tilgan mavzuni mustaxkamlash
3	Asosiy qism	15 daqiqa	Mavzu: Janubiy Afrika Respublikasi Tabiati Iqtisodiy salohiyati Aholisi
4	Mustahkamlash	daqiqa	Tarqatma materiallar, jadvallar va diagrammalar bilan ishlash O’z-o’zini baxolash Xaritalar bilan ishlash
5	Yakuniy qism	daqiqa	O’quvchilarni baxolash Uyga vazifa

Darsning maqsadi:

1. 
   ta’limiy: o’quvchilarga bugungi mavzu xaqida tushuncha berish
   
2. 
   tarbiyaviy: tabiat bilan do’stlashishga o’rgatish, dars davomida o’zaro xamkorligi, o’zgalar fel-atvorini xurmat ruxida tarbiyalash
   
3. 
   rivojlantiruvchi: o’quvchilarni erkin fikrlashga, muloxaza yuritishga o’rgatish, ijodiy izlanish ko’nikmalarini rivojlantirish
   

Dars usuli: no’ananaviy usulda
Dars jixozi: dunyo xaritasi, atlas xarita, jadvallar, yangiliklar
Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism.
   

1. 
   Salomlashish
   
2. 
   Honani darsga tayyorlash
   
3. 
   O’quvchilar davomatini aniqlash
   
4. 
   Ob-havoni aniqlash va uni kuzatish
   
5. 
   Shu kunning muhim yangiliklari
   

2. O’tilgan mavzuni so’rab baxolash.
3. Yangi mavzu bayoni.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash.
5. Uyga vazifa.
O’tilgan mavzuni so’rab baholash:

1. 
   Afrika xo‘jaligining jahon xo'jaligida tutgan o‘rnini baholang. Bunda qaysi tarmoqlar yetakchi o‘rinlarni egallaydi?
   
2. 
   Xo‘jaligining hududiy tarkibini baholang, unga xos umumiy va regional jihatlarni aniqlang.
   
3. 
   Sanoatining asosiy tarmoqlari va ularning ahamiyatini baholang.
   
4. 
   Qishloq xo'jaligining yetakchi tarmoqlari geografiyasi va ahamiyatini baholang. «0‘simlik yakkahokimligi» qanday rol o‘ynaydi?
   

Yangi mavzu bayoni
Tropik Afrika yuqorida ta’kidlab o'tilganidek, G‘arbiy, Markaziy, Sharqiy va Janubiy Afnkadan tashkil topgan.
Tropik Afrika mamlakatlariga xos umumiy ko‘rsatkichlar (2007-y.)

T/r	Mintaqa	Mamlakat- lar soni	Maydoni, ming km^2	Ahofisining soni, mln.k.	Shahar ahofisi soni va uhishi
					mln.k.	%
I	G'arbiy	18	5141,9	272,1	115,5	42,4
II	Markaziy	6	5336,1	104,9	39,3	37,5
III	Sharqiy	10	3706,1	221,8	41,8	18,8
IV	Janubiy	15	6574,9	145,5	60,8	41,8
Jami	Jami	49	20759,0	744,3	257,4	34,6

Shulaming ichida tabiiy salohiyatining kattaligi bo‘yicha G‘arbiy va Janubiy, demografik salohiyati bo‘yicha esa G‘arbiy va Sharqiy mintaqalar ajraUb turadi. G‘arbiy va Janubiy mintaqalar, undan tashqari mamlakatlar soni bo‘yicha ham, peshqadamlik qiladi. Mamlakatlar ichida JAR alohida ahamiyatga ega.

Buni eksport-import aloqalaridan ham bilish mumkin.
JAR 2007-yilda 82,1 mlrd. AQSH dollariga teng mollami import qilgan, eksport hajmi esa 76,3 mlrd. AQSH dollarini tashkil etgan. Bu ancha katta ko‘rsatkichdir.
JAR Afrika hududining 4,1% ini egallagani hamda aholisining 4,3% ini o‘zida jamlagani holda, ushbu mamlakatga qit’a miqyosida sanoat mahsulotining 40% i, po‘latning 70% i, temiryo‘llarning 1/3 qismi, barcha yuk va yengil avtomobillaming 40% i to‘g‘ri keladi.
Dunyoda qazib olingan oltinning 20% i, 100 mln. karat jami olmosning hamda 55 mln. karat zargarlik olmosining tegishli ravishda 10 va 5 mln. karati mazkur mamlakatga to‘g‘ri keladi. Mamlakat uran qazib olish bo‘yicha (yiliga 3,5 ming t) dunyoda Kanada va AQSHdan keyin turadi.
Shunga qaramasdan, JARning barcha hududlarini iqtisodiy rivojlangan, deb hisoblashga asos yo‘q. Janubiy Afrika Respublikasini ikki iqtisodiyot, ya’ni iqtisodiy rivojlangan davlatlaming ham, rivojlanayotgan davlatlaming ham jihatlari xos bo‘lgan mamlakat deb atash mumkin.
Yangi mavzuni mustahkamlash

1. 
   Afrika rayonlarini xaritadan ko’rsating.
   
2. 
   Daftaringizga JAR sanoat mahsulotini qazib olish yoki ishlab chiqarishda yetakchilik qilayotgan turlarini yozib qo'ying.
   
3. 
   Yozuvsiz xaritaga JAR ning iqtisodiy xaritasini tushiring va uni tavsiflang.
   

Uyga vazifa: mavzu xaqida tushunchalarni daftarga yozib, atamalarga izox keltiring.

Sana: ______ ______ 20______yil

9 - sinf. Fan: Geografiya
Mavzu: Avstraliya va Okeaniyaning umumiy tavsifi.
DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

T/R	Darsning bosqichlari	Dars vaqti taqsimoti	Dars mazmuni
1	Tashkiliy qism	daqiqa	Salomlashish Davomatni tekshirish Ob-havoni aniqlash va uni kuzatish Shu kunning muhim yangiliklari bilan tanishish
2	Kirish	12 daqiqa	O’tilgan mavzuni o’zlashtirilganini tekshirish O’tilgan mavzuni mustaxkamlash
3	Asosiy qism	15 daqiqa	Mavzu: Avstraliya va Okeaniyaning umumiy tavsifi Umumiy tavsif Tabiati, qazilma boyliklari Aholisi
4	Mustahkamlash	daqiqa	Tarqatma materiallar, jadvallar va diagrammalar bilan ishlash O’z-o’zini baxolash Xaritalar bilan ishlash
5	Yakuniy qism	daqiqa	O’quvchilarni baxolash Uyga vazifa

Darsning maqsadi:

1. 
   ta’limiy: o’quvchilarga bugungi mavzu xaqida tushuncha berish
   
2. 
   tarbiyaviy: tabiat bilan do’stlashishga o’rgatish, dars davomida o’zaro xamkorligi, o’zgalar fel-atvorini xurmat ruxida tarbiyalash
   
3. 
   rivojlantiruvchi: o’quvchilarni erkin fikrlashga, muloxaza yuritishga o’rgatish, ijodiy izlanish ko’nikmalarini rivojlantirish
   

Dars usuli: no’ananaviy usulda
Dars jixozi: dunyo xaritasi, atlas xarita, jadvallar, yangiliklar
Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism.
   

1. 
   Salomlashish
   
2. 
   Honani darsga tayyorlash
   
3. 
   O’quvchilar davomatini aniqlash
   
4. 
   Ob-havoni aniqlash va uni kuzatish
   
5. 
   Shu kunning muhim yangiliklari
   

2. O’tilgan mavzuni so’rab baxolash.
3. Yangi mavzu bayoni.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash.
5. Uyga vazifa.
O’tilgan mavzuni so’rab baholash:

1. 
   Afrika rayonlarini xaritadan ko’rsating.
   
2. 
   Daftaringizga JAR sanoat mahsulotini qazib olish yoki ishlab chiqarishda yetakchilik qilayotgan turlarini yozib qo'ying.
   
3. 
   Yozuvsiz xaritaga JAR ning iqtisodiy xaritasini tushiring va uni tavsiflang.
   

Yangi mavzu bayoni
Avstraliya Ittifoqi Avstraliya materiginmg maydonini to'liq egallagan dunyodagi yagona mamlakatdir. Uning tarkibiga materikdan tashqari Tasmaniya va boshqa qator mayda orollar kiradi. Maydoni 7741 ming km², shundan 7687 ming km² maydonni materikning o‘zi egallagan. Dunyoning quruqlik orqali o‘tgan chegarasiga ega bo‘lmagan mamlakatlaridan biri.
Iqtisodiy-geografik o‘mi uning janubiy yarimsharda yirik materiklar, regionlar va mamlakatlardan ancha olisda joylashganligi bilan belgilanadi. Shu bilan birga, zamonaviy dengiz va havo transportining yuqori darajada rivojlanganligi mamlakatni jahonning barcha regkmlari, davlatlari bilan doimiy aloqada bo‘lib turishligini ta’minlaydi.
Okeaniya Tinch okeanida joylashgan orollar to‘plamidir. Okeaniya uch qismdan: Polineziya, Melaneziya va Mikroneziyadan iboratdir. Melaneziya (Solomon, Yangi Gebrid, Yangi Kaledoniya va boshqa orollar) Avstraliyaga juda yaqin joylashgan, Polineziya (Gavayi, Samoa, Tokelau va boshqa orollar) esa aksincha, Avstraliyadan ancha olisda, Tinch okeanining janubiy va markaziy qismlarida joylashgan. Mikroneziya (Karolina, Marshall, Mariana, Gilbert va boshqa orollar) Yangi Gvineya orolidan shimolda, Filippin orollaridan sharq tomondagi akvatoriyada tarqalgan.
Okeaniyada passat shamollar hukmronlik qiladi. Dengiz tropik iqlirni tarqalgan, yog‘in ko‘p yog‘adi.
Okeaniyada uchta mustaqil respublika va bitta unitar monarxiya mavjud, qolgan mamlakatlar va orollar mustamlaka va yarim mustamlakalardan iborat.
Asosiy daryosi Murrey va uning irmog'i Darlinning suvi mavsumlar bo‘yicha o‘zgarib turadi.
Avstraliya xilma-xil foydali qazilmalarga boy. Shulardan ba’zilari ahamiyati va zaxirasi bo‘yicha dunyoda yuqori o‘rinlarni egallaydi. Temir rudasi, mis, nikel, uran rudalari, boksitlar, ko‘mir, oltin, olmos konlari shular jumlasidandir.
Temir rudasining yirik konlari (Tom-Prays, Maunt, Maunt-Ueylbek) mamlakat g‘arbida, oltin konlari (Kambalda, Leonora) Janubi-g‘arbida, nikel rudalari konlari (Grinveyl) Shimoli-sharqiy va Janubi-g'arbiy qismlarida, alyuminiy (boksit) rudalari konlari (dunyoda eng yirik kon Ueypa-York yarimorolida topilgan, yana Gov va boshqalar), uran rudalari konlari (Nabarlek) Shimolda, polimetall rudalari konlari (Broken-Xill va boshqalar) janubiy va shimoliy qismlarida, olmos konlari (Uinton va boshqalar) mamlakatning sharqiy va janubiy hududlarida joylashgan. Ko‘mir konlari materikning janubiy va Janubi-sharqiy qismlarida topilgan, nefl va tabiiy gaz mamlakatning sharqiy hududlarida va g‘arbida, okean shelfida qazib olinadi.
Aholisi. Avstraliya va Okeaniyada (Gavayi orollarisiz) 2008-yilning 1-yanvar kuniga nisbatan 35,0 mln. kishi istiqomat qilgan. Shu jumladan, Avstraliyada 21,0 mln. (2/3 qismi), Yangi Zelandiyada 4,0 mln., Papua-Yangi Gvineyada 6,0 mln. kishi mavjud bo'lgan.
Aholining soni juda past sur’atlar bilan ko'paymoqda. Jumladan, 1995 — 2008-yillar ichida aholi soni 28 mln. kishidan 35 mln. kishiga yetgan yoki 25% ga ko'paygan. Avstraliya Ittifoqi aholisining soni esa atigi 1,5 mln. kishiga o‘sdi.
Aholi sonining o'sishida tabiiy ko'payish bilan bir qatorda, xalqaro migratsiya hoziigi vaqtgacha muhim o‘rin egallab kelmoqda. Aholi juda notekis taqsimlangan. Aholining o‘rtacha zichligi 1 km²ga 2,8 kishini tashkil etgani holda, ushbu ko‘rsatkich mamlakatning Janubi-sharqiy qismida 100 — 250 kishiga yetadi. Umuman olganda, aholi materikning chekka sohil qismlarida nisbatan zich, markaziy va g‘arbiy hududlarida siyrak tarqalgan. Ba’zi bir hududlarda doimiy ahoh umuman yo‘q (Eyr ko‘li atroflari va markaziy qismlarida).
Aholining o‘rtacha yashash davri erkaklarda 78 yoshga, ayollarda 82 yoshga teng.
Aholining milliy tarkibida avstraliyalik inglizlarning ulushi deyarli 90% ga yetadi. Ulardan tashqari, mamlakatda amerikaliklar, fransuzlar, nemislar, afrikaliklar, hindistonliklar, Janubi-sharqiy Osiyo xalqlari va hatto, o‘zbeklar ham bor. Sidney shahrida o‘zbeklar jamoasi hozirgi vaqtda faoliyat ko‘rsatmoqda.
Okeaniya aholisining tarkibida mahalliy xalqlaming ulushi anchaga yetadi. Jumladan, Yangi Zelandiyada mahalliy xalq — maorillaming jami ahoh sonidagi ulushi 20% ga yetadi. Bu ko‘rsatkich Papua-Yangi Gvineyada 70 — 80% ga, mayda orollarda esa 100% gacha boradi.