9 sinf. Fan: Geografiya Mavzu

Dars mazmuni

1	Tashkiliy qism	daqiqa	Salomlashish Davomatni tekshirish Ob-havoni aniqlash va uni kuzatish Shu kunning muhim yangiliklari bilan tanishish
2	Kirish	aqiqa	O’tilgan mavzuni o’zlashtirilganini tekshirish O’tilgan mavzuni mustaxkamlash
3	Asosiy qism	15 daqiqa	Mavzu: Afrika mamlakatlarining umumiy tavsifi va tabiiy demagrafik salohiyati. Afrika mamlakatlari Tabiiy sharoiti Demagrafik salohiyati
4	Mustahkamlash	aqiqa	Tarqatma materiallar, jadvallar va diagrammalar bilan ishlash O’z-o’zini baxolash Xaritalar bilan ishlash
5	Yakuniy qism	daqiqa	O’quvchilarni baxolash Uyga vazifa

Darsning maqsadi:

1. 
   ta’limiy: o’quvchilarga bugungi mavzu xaqida tushuncha berish
   
2. 
   tarbiyaviy: tabiat bilan do’stlashishga o’rgatish, dars davomida o’zaro xamkorligi, o’zgalar fel-atvorini xurmat ruxida tarbiyalash
   
3. 
   rivojlantiruvchi: o’quvchilarni erkin fikrlashga, muloxaza yuritishga o’rgatish, ijodiy izlanish ko’nikmalarini rivojlantirish
   

Dars usuli: no’ananaviy usulda
Dars jixozi: dunyo xaritasi, atlas xarita, jadvallar, yangiliklar


Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism.
   

1. 
   Salomlashish
   
2. 
   Honani darsga tayyorlash
   
3. 
   O’quvchilar davomatini aniqlash
   
4. 
   Ob-havoni aniqlash va uni kuzatish
   
5. 
   Shu kunning muhim yangiliklari
   

2. O’tilgan mavzuni so’rab baxolash.
3. Yangi mavzu bayoni.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash.
5. Uyga vazifa.


O’tilgan mavzuni so’rab baholash:

1. 
   Mintaqada aholi eng zich va aksincha, aholi ancha siyrak hududlami aniqlang, ularning sabab va omillarini tahlil qiling.
   
2. 
   Mintaqaning ko‘pchilik mamlakatlari sanoatida nima uchun tog‘-kon sanoatining ahamiyati kattaroq va ishlov beruvchi sanoat tarmoqlari yaxshi rivojlan- magan?
   
3. 
   0‘ylab ko‘ring: nima uchun mintaqa dehqonchiligining asosiy tarmog'i sholichilikdir? Uning boshqa ekin turlaridan farq qiluvchi tomonlarini tahlil qiling.
   

Yangi mavzu bayoni
Afrika maydonining kattaligi bo'yicha Yevrosiyodan keyingi yirik materik. Materik maydoni 29,2 mln. km², unga tegishli orollar bilan esa 30,3 mln. km², bu yer quruqlik yuzasining 1/5 qismi demakdir. Orollaridan Madagaskar eng yirigi hisoblanadi. Hind okeanida joylashgan Sokotra, Zanzibar, Pemba, Mariya, Komor, Amirant, Seyshel, Maskaren (Mavrikiy, Reyunon va b.) va Atlantika okeanida joylashgan Madeyra, Kanar, Kabo-Verde, Bioko, San-To- me, Prinsipi, Vozneseniya, Avliyo Yelena, Tristan-da-Kunya orollari ham Afrikaga qaraydi. Hozirgi vaqtda Afrikada jami 57 ta mamlakat mavjud bo‘lib, shulaming ko‘pchiligi iqtisodiy qoloq mamlakatlardan iboratdir. Respublikalarning soni 50 ta, monarxiyalar 3 ta. G‘arbiy Sahroyi Kabir mamlakatining maqomi noma’lum.
Materik magmatik va metamorfik jinslarga juda boy. Xrom, temir, maiganes, uran, mis, qalay, kobalt, oltin, platina, asbest, slyuda zaxiralari ulkandir. Materikning g'arbiy, markaziy va ayniqsa, janubiy qismlarida yirik olmos konlari mavjud. Afrika boksit va fosforitlaming zaxiralari bo'yicha dunyoda yetakchi o‘rinlami egallaydi. Umuman olganda, Afrika dunyoda oltin zaxirasi bo‘yicha birinchi o‘rimu, olmos bo‘yicha ikkinchi o‘rinni (Avstraliyadan keyin) egallaydi. Unga dunyoda mavjud xrom, marganes, fosforit zaxiralarining 2/3 qismi, mis, uran, boksit zaxiralarining 25 — 35% i, tabiiy gazning deyarli 1/5 qismi va neft zaxirasining katta qismi to‘g‘ri keladi.
Afrika suv resurslariga boy. Yillik umumiy suv oqimi 5 ming km³ dan ortiq, shundan 25% i Kongo, 10%i Zambezi hamda 6% i Niger daryolariga to‘g‘ri keladi. Nil daryosining yillik suv oqimi atigi 85 km³ ga teng, xolos.
Afrika aholisining soniga ko‘ra (1002 mln.) materiklar ichida Yevrosiyodan keyingi ikkinchi, uning o‘sish sur’atlari bo‘yicha esa birinchi o‘rinda turadi. Afrika aholisi yiliga bir necha million kishiga ko‘paymoqda. Aholining tabiiy o‘sish sur’atlari Markaziy, Sharqiy va C/arbiy Afrika mintaqalari hamda mamlakatlarida (Niger, Chad, Uganda, Malavi, Gvineya, Angola, MaU, Keniya, MAR va b.), ayniqsa, yuqori ko‘rsatkichlar bilan ifodalanmoqda. Mazkur mamlakatlarda tug‘ilish koeffitsiyenti 35 promilledan ham yuqoridir. Afrika o‘lim darajasining yuqoriligi va aholi o‘rtacha umr davrining pastligi bo‘yicha ham ajralib turadi. Umumiy o‘lim koeffitsiyenti 8—10 promilleni, bolalar o‘limi koeffitsiyenti esa 85 — 90 promilleni tashkil etmoqda. Aholining o‘rtacha umr ko‘rish davri 52 yoshdan oshmaydi.
Yirik, o‘rta va kichik shaharlar miqdori katta bo'lgan hududlar qatoriga Nil deltasi, Mag‘ribning dengiz sohili zonasi, Janubiy Afrika Respublikasi, Nigeriyaning Gvineya qo‘ltig‘i, Zimbabve, Zambiya va KDRdagi tog‘-kon sanoati rivojlangan rayonlar kiradi. Afrikada aholisining soni 1 mln. dan ortiq bo‘lgan 20 ga yaqin shahar mavjud. Qohira, Iskandariya, Keyptaun, Yoxannesburg, Lagos, Abijon, Kinshasa, Nirobi, Addis-Abeba, Jazoir, Kasablanka, Dakar shular jumlasidandir. Qohira, Yoxannesburg, Lagos va boshqa ba’zi yirik shaharlar atrofida aglomeratsiyalar shakllangan.
Afrikada uchta yirik din alohida o‘rin egallaydi. Shulardan mahalliy an’anaviy dinlar G‘aibiy va Markaziy Afrikada, islom dini Shimoliy, G‘arbiy va Sharqiy Afrikada, xristian dini Janubiy, qisman G'arbiy va Markaziy Afrikada hamda Efiopiyada tarqalgan.