5-Mavzu: Shaxsiy-kasbiy taraqqiyot tushunchasi. (2 soat) reja

- ilmiy – metodologik yo‘nalishiga konkret jamiyatshunoslik (ijtimoiy va gumanitar), tabiiy, texnikaviy fanlar ramkasida ishlab chiqilgan yondoshuvlar, tushunchalar, modellar, metodlar va boshqa konseptual metodik vositalardan foydalanishga qaratilgan tadqiqotlar yo‘nalilishi;
- jamiyatshunoslik – ijtimoiy, (tarix, huquq, iqtisodiy, ijtimoiyshunoslik va boshqalar), gumanitar (falsafa, madaniyatshunoslik, psixologiya, pedagogika va boshqalar) va texnikaviy (kibernetika, axborot texnologiyalari, evristika) fanlar vositasida ijtimoiy jarayonlar va tizimlarni kompleks o‘rganadigan ilmiy bilishni sohasi;
- professional mentalitet – ijtimoiy, huquqiy, siyosiy, tarixiy va professional fazoda shaxsni qadriyatlar yo‘nalishi va professional o‘z-o‘zini aniqlashni ifodalovchi professional ongni komponenti.
Professional o‘z-o‘zini aniqlash tuzilmasi uni darajasini tashkillovchilari: akmeologik, konseptual, texnologik, refleksiv, kommunikativ, informatsion o‘zaro xarakati Bilan xarakterlanadi.
XX asrni oxiri va 3 ming yillikni boshida – ekologik, demografik, ijtimoiy, energetik global inqirozli muammolarni paydo bo‘lishida uni ratsional yechimlarini topishda yangi imkoniyatlar va resurslarni axtarish alohida o‘tkirligi, muhimligi ahamiyatiga ega. Buni konstruktiv yo‘llaridan biri innovatsion texnologiyalari yaratish Bilan bog‘liq va faqat an’anaviy ishlab chiqarish sohasidagina emas, balki inson faoliyatining turli sohalarida ham. Turli tuman mutaxassislarni tomnidan oliy professionalizm va ijodiy mahorat ustachilikni amalga oshirish – manna sizga bosh muxim insoniy resurs, bu esa o‘z navbatida o‘ta ahamiyatga molik global - inqirozni muammolarni optimal yechimini muhim omiliga aylanib bormoqda. Ushbu ijtimoiy madaniy konteks Fan – sifatidagi akmeologiya muxim ahamiyatga kasb etadi. Negaki, zeroki naq, xudi chunonchi barcha turli professional faoliyatni amalga optimal oshirishni «akme» - formasi sifatidagi professionalizm va ijodni cho‘qqisini rivojlantirishni qonuniyatlari va texnologiyalarini o‘rganadi. «Akme» - forma o‘rganish yutuqli va ijodiy professional mahorat va an’anasiz chiqish predmet sifatida professional akmeologiyani rivojlantirishni optimal texnologiyalari ishlab chiqish maqsadida akmeologiya tomonidan professional faoliyatni turli mutaxassislar usullarini kompleks o‘rganish olib borilmoqda. Maqsadga erishishda odam xususidagi boshqa fanlar, avvalo falsafa, sotsiologiya, psixologiya, fiziologiya, genetika, pedagogika fanlari sintezida amalga oshirilmoqda.
Akmeologiya o‘zini sotsiologik aniqligini professinal faoliyatini psixologik – ijodiy va yutuqli amalga uni ham shaxsiylik ham professional jihatdan kamol topishi odam hayot faoliyatida «akme» - shakl fenomenologiyasini aniqlash, ta’riflash, analiz qilishni markazlashtirishga ega bo‘lish orqali ega bo‘lmoqda. Professionalizm va ijodkorlik mahoratni cho‘qqisini rivojlantirishni qonuniyatlari va usullari haqidagi tadqiqoti natijasida qo‘lga kiritlgan.
Odamni kasbiy – ijodiy ta’limi, qad rostlashi, o‘z-o‘zini rivojlantirish va o‘zini ro‘yobga chiqarish fazasidagi ijtimoiy xarakterdagi borlig‘i o‘zini akmeologik xususiyati sifatidagi ijtimoiy – madaniy tabiati va tizim tuzuvchi metodologik ahamiyati jihatidan integrativ ontologik atributi shu nuqtai nazardan akmeologik xususiyati odamni o‘zini takomillashtirish ko‘rinishida sinxron rejada funksional, daxronikda esa uni kasbiy ijtimoiylik ko‘rinishida bo‘lib chiqadi.
Bozor munosabatlariga o‘tish, huquqiy davlat va demokratik jamiyat qurish sharoitidagi zamonaviy O‘zbekistonda akmeologiya alohida ijtimoiy talabga ega bo‘ladi. Zero bu yerda ijtimoiy aktiv insonlarga tashabbuslik, ishchanlik, tashkilotchilik ijodiy potensialga ega talab o‘ta zarurdir.
Ilmiy bilishning boshqa sohalari kabi akmeologiya ham na faqat Fan sifatida uni kategoriyali – metodologik konstitutsiyalovchi umumiy tamoyillarigagina emas, balki predmetli – metodik bilimni spetsifik sohasi sifatida uni xarakterlovchi konkret predmet fan xususiyatlariga ham ega. Modomiki u shakllanayotgan ilmiy Fan ekan uni predmetli metodik spetsifikasini va kategoriyali metodologik ramkalarini belgilash alohida loyihalanadigan masalani o‘zida mujassam etadi, uni yechimidan ma’lum ko‘p jihatdan akmeologiyani konkret tadqiqotlarning keyingi rivojlanish yo‘llari bog‘liq bo‘ladi. Ularga uchta asosiy ilmiy metodologik oriyentatsiya (yo‘l) taalluqli (prisushe): tabiiy-ilmiy, texnologik va ijtimoiy – gumanitar.
Akmeologiyadagi tabiiy ilmiy oriyentatsiY. Birinchidan, avvalroq klassik tabiiy fanlarda jihatida Fan standartlariga (eksperimentlarni, faktlarni, mexanizmlarni, qonuniyatlarni, matematik haqiqiyligini va boshqa ko‘rinishdagi o‘rganish) amal qilishda ifodalanadi. Ikkinchidan, bir qator akmeologik muammolarni analizlarda (iqtidorlik tabiati, iqtidorlikni genetik va psixologik komponentlari, professional mahoratni tug‘ilishidagi psixologik dastlabki shart-sharoit va boshqa) kattalar fiziologiyasi, psixogenetika, mehnat psixologiyasiga kabi tabiiy ilmiy fanlarga appelyatsiyasi (shikoyat arizasi) o‘z o‘rni bor.
Akmeologiyadagi gumanitar oiyentatsiyasi – yanada ko‘p obrazli hisoblaniladi. Inson to‘g‘risidagi fanlarga mansub akmeologiya o‘zini ontologik aniqligiga ega bo‘lmoqda: bir tarafdan tarixiy rivojlanishi mobaynida Ushbu fanlar Bilan genetik o‘zaro harakatdagi zaminida, ikkinchi tarafdan ulardan shakllanayotgan mustaqil Fan sifatida predmet jihatidan chetga o‘tmoqda. Turgan gapki, ma’lumki, albatta, o‘z-o‘zidan ma’lumki akmeologiya paydo bo‘lmasidan avval psixologlar, sotsiologlar, pedagoglar tomonidan qadimdan, bburundan professionalizm ijod, kattalarni ta’limi tadqiq etilgan va bu akmeologik muammoga ko‘p jihatdan o‘xshash bo‘lgan. Ammo mahoratni pishishini o‘rganishga, cho‘qqili uni «akme» shaklini taraqqiyot qildirish, rasm qildirish o‘rnatish spetsifik akmeologik muammoni tug‘dirdi, so‘gra akmeologik original model va texnologiyalarni konseptual metodik qurilishga olib keldi va o‘zini spetsifik alohida predmet va metodlarini tug‘ilishi va rasmiylashtirishga olib keldi.
Akmeologiyani texnologik oriyentatsiyasi uni texnik fanlar Bilan na faqat bevosita harakatida (kibernetika, sistemotexnika, informatika va boshqalar) balki unga xos tabiiy bilimlarga Amaliy yo‘nalgan unga xos algoritmik aniq standartlaridan foydalanishda hamdir. Bunda shuni nazarda tutish kerakki bir tomondan akmeologiyani texnik fanlar Bilan o‘zaro aloqasi o‘zidan o‘zi amal qilmaydi, balki ekonomika orqali boradi, u larni problematikasini inson omilini texnikada optimalashni ta’minlaydi (misol avtomatlashgan odam mashina tizimlarni boshqarish va boshqalar) tomnidan akmeologiyaga zavonaviy praksiologiyani ta’siri hali hisobga olish kerak. Ikki tomonli jarayon gumanitar fanlarni texnologiyalash sifatida misol uchun psixotexnika va infotexnika, innovatika va rekleksif (I.N.Semenov, 1994) hamda texnik fanlari gumanizatsiyasini (bionika, sotsionika, simeronika va boshqa).
Zamonaviy praksiologiya T.Kotarbinskiyni uni davochisi avvalgi tadqiqotchi A.A.Bogdanov testlarni ishlab chiqib ilmiy ijod tashkil etish K.Bastelevni mehnatni ilmiy asos tashkil eti shva boshqa ijtimoiy amaliyotni turli sohalarida faoliyatini ratsionalizm tashkil etishni pozitiv tamoyillarini ko‘rsatishga intilmoqda. Na faqat umumiy tizimlar nazariyasi pozitsiyasidagina emas balki biologik, ijtimoiy, psixologik, taxnik pozitsiyadan ham (L.Bertalanfi, A.A.Malinovskiy va b.q.), balki odamshunoslik ma’lumotlarni (B.G.Ananev, V.N.Neslimov, A.Pechchein, T.de Sharden, I.T.Frolov va b.q) hamda ijtimoiy bilimlarni ham.