2. Mehnat bozori, mehnat taklifi va mehnatga bo’lgan talab

6-rasm. Naflik funktsiyasini maksimallashtirish.

Rasmdan ko`rish mumkinki, masalaning echimi muvozanat nuqta E orqali

aniqlash mumkin. Naflik funktsiyasining befarqlik chizig`i U<sub>2</sub> byudjet chizig`ini E
nuqtada kesib o`tadi. Optimal echimga ko`ra, dam olish vaqti t_E soatga teng, ish
vaqti T_E  24  t_E . Ishchining bir soatlik ish haqi W so`mga teng bo`lsa, uning
umumiy daromadi quyidagicha topiladi: R W(24 t_E ) (8).
U holda byudjet chizig`i yotiqligi tg  W ish haqiga teng bo`ladi.

Ishchi naflik funktsiyasini maksimallashtiradi, agar bo’sh vaqt bilan daromadni chekli almashtirish normasi ish haqi ga teng bo’lsa, .
Faraz qilaylik, ish haqi stavkasi dan ga oshdi. Byudjet chizig`i holatidan holatga siljiydi (7-rasm).

7-rasm. O’rnini bosish samarasi va daromad samarasi, 0t0, 0t1, 0t2 lar bo’sh vaqt, t0N, t1N va t1N lar ish vaqti.
Agar biz M₁N budjet chizig`iga parallel bo`lgan va U₁ befarqlik chizig`i bilan kesishadigan AB byudjet chizig`ini o`tkazsak, daromad va o`rnini bosish samarasini aniqlashimiz mumkin.
O`rnini bosish samarasi bo`sh vaqtni qisqarishi va ish vaqtining ortishi natijasida daromadning o`sishi bilan ifodalanadi, ya′ni, ma`lum miqdordagi bo`sh vaqt ish vaqti bilan almashtiriladi. 7-rasmda bu t<sub>2</sub> dan t<sub>0</sub> ga siljishini ifodalaydi, ya′ni, ish vaqti T<sub>1</sub>  24  t<sub>2</sub> dan T<sub>2</sub>  24  t<sub>0</sub> gacha oshadi. Lekin, daromadning ortishi bilan birga dam olishning - shaxsning ma`naviy o`sishi uchun kerak bo`ladigan bo`sh vaqtning ham qimmati oshadi. Daromad samarasi (bo`sh vaqtning ortishi) teskari yo`nalishda bo`lib, u t₀t₁ oraliq bilan ifodalanadi t₀  t₁. Natijaviy o`zgarish t₁t₂ oraliqqa teng.
Ish haqining bunday o’sishida o’rnini bosish samarasi daromad samarasidan yuqori bo’ladi. Bundan shu kelib chiqadiki, birinchidan, ish haqining o’sishi, ish vaqtini ortishiga olib keladi; ikkinchidan, individual shaxsning mehnat taklifi musbat yotiqlikka ega (8-rasm).