Хфх лек Хосилбеков

Toshqin tufayli uylarning devorlari zah tortishi, namgarchilik me’yoridan ortib ketishi 
oqibatida inshootlar bardoshligi zaif bo’lib qoladi, natijada uncha katta bo’lmagan tashqi kuch 
ta’sirida  binolar  qulab  ketishi  mumkin. Suv to’planib  qolgan joylardan  alohida  yo’laklar  hosil 
qilib 
yurish joylarini tashkil etish kerak. Xonalarni diqqat bilan ko’zdan kechirib chiqilgandan so’ng 
eshik va derazalarni mustahkamligiga ishonch hosil qilganingizdan keyin ularni ochib qo’ying. 
Xona 
ichida 
qolgan 
oziq-ovqatni 
iste’mol 
qilishdan 
o’zingizni 
saqlang. 
Mavjud 
asbobuskunalardan, 
ayniqsa elektr asboblaridan foydalanishda nihoyatda ehtiyot bo’ling. Chunki to’liq 
qurimagan asboblar boshqa favqulodda vaziyatlar yuzaga kelishiga sababchi bo’lib, qo’shimcha 
noxushliklarni  olib  keladi.  Bundan  tashqari  har  qanday  tabiiy  ofatni  bartaraf  qilishda  ham 
o’ziga 
yarasha  talab  va  qoidalari  mavjud.  Xususan,  toshqindan  so’ng  uni  bartaraf  qilishda  keng 
miqyosda 
aholi tomonidan qanday ishlar amalga oshirilishi lozim? 
Avvalo, yuqorida ta’kidlanganidek atrof sinchiklab o’rganilgandan so’ng, suv bosgan joylar 
ortiqcha turli materiallardan xalos qilinib quritish ishlari amalga oshiriladi. Inshootlarda yarim 
o’pirilgan, qayta tiklab bo’lmaydigan joylar aniqlansa, tezda buzib tashlanishi va u joylar 
tozalanishi kerak. 
Binolarning pastki, pastqam joylarida suv to’planib qolgan bo’lsa, texnik asboblar 
yordamida suv chiqarib tashlanadi. Toshqin natijasida shikastlangan maishiy - energetika 
tarmoqlari, yo’llar, ko’priklar va boshqa inshootlarni ta’mirlashga kirishiladi. 
Yuqorida qayd qilinganidek, toshqin va sellarning paydo bo’lishida respublikamiz 
hududlaridan  tashqarida  bo’lgan  tabiiy  suv  omborlari,  gidrotexnik  inshootlar  ham  o’ziga 
yarasha 
xavf tug’diradi. Bizning nazarimizda bunday ob’ektlarning joylashgan o’rni, xavflilik darajasi, 
ko’lami to’g’risida batafsil ma’lumot berilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Aksariyat ko’p hollarda 
favqulodda vaziyatlar sodir bo’lganda aholi o’rtasida ma’lumot yo’qligidan sarosimaga tushish 
oqibatida talafot ikki -uch barobar ko’payib ketishiga olib keladi. 
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, Respublikamiz hududlaridan tashqarida bo’lgan xavf 
"o’choq"lari (tabiiy) to’g’risida Prezidentimiz I.A.Karimov o’zlarining "O’zbekiston XXI asr 
bo’sag’asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari"  (1997) 
kitobida 
batafsil  to’xtalib  o’tganlar.  Xususan,  tashqi  xavf  to’g’risida:  "Moyli  suv  daryosining 
(Qirgiziston) 
qirg’oqlari yoqasida 1944 yildan to 1964 yilgacha uran rudasini qayta ishlash chiqindilari 
ko’milgan.  Hozirgi  vaqtda  qoldiqlar  saqlanadigan  23  ta  joy  mavjud.  Bu  yerlarda  selni 
to’sadigan 
to’g’onlarni 
mahkamlash 
hamda 
ko’chki 
xavfi 
bo’lgan 
joylardagi 
qiyaliklarning 
mustahkamligini 
ta’minlash lozim" -deb mahalliy hukumat rahbarlari, ilmiy va ishlab chiqarish korxonalari 
rahbarlari oldiga muammoning yechimini topish yo’llarini, xavfli hududlarga mas’uliyatni va 
javobgarlikni  oshirish  lozimligini  uqtirsalar,  keng  jamoatchilikni  bunday  xavflardan  ogoh 
bo’lishga 
chaqiradilar. 
Ziziladan so’ng: 
186 
• qutqaruv xizmati. Malakali mutaxassisga ega bo’lgan xizmat ko’rsatish bo’limlari 
shikastlanganlarga tez yordam ko’rsatishi, yong’inni nazorat qilishi, jamoat tartibini 
saqlashi va me’yoriy turmush tarzini tiklashlari shart. 
• insonlarning mustaqil harakati. Har bir kishi nafaqat o’zi to’g’risida, balki boshqalar 
to’g’risida ham qayg’urishi va yordam berishi lozim. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

• qurilish tashkilotlari. Tegishli tashkilotlar elektr manbai, suv tarmog’i, transport 
harakatini tiklash bo’yicha keng ko’lamli ishlarni amalga oshirishlari lozim. 
• moddiy yordam. Zilzila talafotidan aziyat chekkan insonlar, aholi o’rtasida hukumat 
yordami bir xilda bo’lishini ta’minlashga erishish lozim. 
• ijtimoiy yordam va ahloqiy tavsiya. Jamoat tashkilotlari ayrim yoki bir guro’h 
shikastlanganlarga yordam ko’rsatish, kuchli qo’rquv va vahima holatiga tupshb qolgan 
insonlarga yaqindan maslahat va tavsiya berishlari shart. 
Shuni unutmasligimiz kerakki, hukumat tomonidan qanchalik dolzarb qarorlar qabul 
qilinmasin, "qutqaruv xizmati" malakali mutaxassislar, zamonaviy texnika bilan ta’minlanmasin, 
fuqaro muhofazasi siyosatiga, Respublika aholisi, ayniqsa vazirlik, idora, tashkilot rahbarlari 
yoppasiga tayyorgarlikdan o’tmasa, bu tadbirlardan kutilganidek natija va eng muhimi xavfning 
oldini olish, undan keladigan zararni kamaytirish juda mushkuldir. 
Ayniqsa radioaktiv zararlangan joylarda qutqarish ishlarini olib borilishi uchun eng 
murakkab  joylar  bo’ladi.  Odamlar,  hayvonlar,  moddiy  boyliklar  bor  joyda  navbatdagi 
yonginlarga 
yo’l kuymaslikka harakat qilinadi. Eng muhim joylar, aholi punktlari, ferma, omborxonalar, 
evakuatsiya qilish yo’llarida yong’in bo’lsa darhol o’chiriladi. Himoya inshootlariga olib 
boriladigan yullar tozalanadi. Vayrona uyumlari tagidan shikastlangan odamlarni olib chiqish 
uchun  vayronalar  tepasi  tozalanadi.  Qulay  tomondan  yo’l,  teshik  ochiladi.  Ish  2-4  kishidan 
iborat 
guro’hda olib boriladi. 1-guro’h uyumni ajratadi, yul ochib uni mustahkamlaydi. 2-guro’h 
materiallarni  tayyorlaydi  va  olib  kelib  turadi.  3  guro’h  siniqlarni  yig’ishtirib  chetga  olib 
tashlaydi. 
Keyingilari  shikastlanganlarni  olib  chiqadi  va  ularga  birinchi  yordamni  ko’rsatadi.  Albatta 
qutqaruv 
ishlarini radioaktiv  zararlangan joylarda olib borishdan oldin, FM shtabining boshlig’i, tuman 
FM 
bergan ma’lumotlarga asolanib, bo’lgan radiatsion sharoitni baholaydi va zarar oqibatlarini 
tugatish to’g’risida qaror qabul qiladi. 
Odamlar va hayvonlar sog’lig’i uchun o’ta zarali bo’lgan nurlanish miqdori, zararlangan 
hududda  ishlarni  boshlash  vaqti,  aholini  himoya  qilish  rejimi,  chorva  mollarini  saklash 
sharoitlarini 
bilish lozim. FM boshlig’i birinchi navbatda e’tiborni qishloq xo’jaligi hayvonlarini, ekinlar va 
ularning  mahsulotlarini,  suv  manbalari  zararlanishinib  radioaktiv  moddalarning  organizmga 
havo, 
oziq-ovqat, yem, suv bilan kirish orqali zaharlanishini kamaytiruvchi omillarga qaratishi kerak. 
Nazorat uchun savollar 
1. Qutqaruv va shoshilinch tuzatish-tiklash ishlarini deganda nimani tushunasiz? 
2. Qutqaruv va shoshilinch tuzatish-tiklash ishlarini olib borish va tashkil qilishdan maqsad 
nima? 
3. Qutqaruv va shoshilinch tuzatish-tiklash qachon va kim tomonidan amalga oshiriladi? 
4. Favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etishdagi kuch va vositalari nimalardan tashkil 
topadi? 
5. Qutqarish ishlarini tashkil qilish bo’yicha fuqaro muhofazasi boshlig’i va shtabining 
vazifalari nimadan iborat? 
6. Zilzila, suv toshqini va boshqa tabiiy ofatlarda, hamda texnogen- falokatlarda qutqarish 
ishlari tartibini aytib bering. 
187