Хфх лек Хосилбеков

14.4. Zilzila, suv toshqini va boshqa tabiiy ofatlarda, 
hamda texnogen- falokatlarda qutqarish ishlari 
Tabiiy ofat-bu tabiatning harakatga keltiruvchi hodisalari bo’lib, u aholining hayotini 
to’satdan izidan chiqishiga, moddiy boyliklarni vayron bo’lishiga va hatto odamlarni halok 
bo’lishiga olib keladi. 
Tabiiy ofatlar favqulodda, to’satdan ro’y berishi bilan xarakterlanadi. Favqulodda holatlarga 
yer qimirlash, suv toshqini, sel, do’l, ko’chkilar, qor bosish, vulqon, tog’ qulashi va boshqalar 
kiradi. Bu hodisalar ishlab chiqarishni ishdan chiqaradi, xo’jalikning ayrim tarmoqlari vayron 
bo’ladi,  odamlar  qurbon  bo’ladi,  xalqning  boyliklari  yo’qoladi.  Bu  holatni  oldini  olish  yoki 
ma’lum 
darajada kamaytirish mumkin, agar oldindan ogohlantiruvchi choralar ko’rilgan bo’lsa. 
Tabiiy ofat, xususan, toshqin qanchalik qisqa vaqtni qamrab olmasin, ma’lum talafotlar 
keltirishga sababchi bo’ladi. Shu jarayon bo’lib o’tgandan so’ng qanday ishlarni birinchi galda 
amalga oshirish kerak. Quyida shular to’g’risida to’xtalamiz. 
Avvalo, har qanday tabiiy ofat yuzaga kelgan maydon va hududda o’ziga yarasha 
antisanitariya  holati  yuzaga  keladi.  Buning  oqibatida  odamlar  va  tirik  organizmlar  o’rtasida 
yuqumli 
zararlanish  holati  tarqaladi.  Shu  vaziyatdan  chiqish  uchun  ma’lum  muddatgacha  faqat 
qaynatilgan 
suv iste’mol qilish va quruq oziq - ovqatlar bilan chegaralangan ma’qul. Zarurat tufayli uy - 
joylardan boshqa yerga o’tilgandan so’ng qaytib kelinganda uyning holatini, atrof yo’laklarni 
sinchiklab ko’zdan kechirish kerak. Hech vaqt uyga kirishga shoshilmang. 
Yog’ingarchilik o’tib ketgandan so’ng vodiyga tushishga xech vaqt shoshilish kerak emas, 
chunki birinchi sel oqimidan so’ng keyingilari takrorlanishi mumkin. 
Odatda sel oqimlarining davriyligi 3 - 5 soat davom etadi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, 
sellarning  yana  bir  xususiyati  ular  qo’shni  davlatlar  hududida  boshlanib  boshqa  davlat 
hududiga 
185 
katta talafotlar keltirishi mumkin. Masalan, Farg’ona vodiysining daryolarida, Zarafshon 
daryosining yuqori qismlarida xuddi shunday manzara yuzaga kelishining bir necha bor guvohi 
bo’lganmiz.  Albatta,  bunday  holatlarda  xam,  oldindan  sel  oqimlari  keladigan  yo’nalishlar 
bo’yicha 
sel  omborlari,  ularni  yo’naltiruvchi,  tarqatib  yuboruvchi  maxsus  gidroinshootlar  qurilishiga 
katta 
e’tibor berilishi lozim. 
Kezi kelganda shuni aytish mumkinki, sel xavfi bor joylarda bo’lgan tumanlarda yirik 
masshtabdagi,  ayniqsa  kichik  xo’jaliklarda  1:5000  va  1:10000  masshtabdagi  xaritalar  bo’lishi 
kerak. 
Topografik xaritalar orqali sel oqimlariga qarshi kurashish, oldini olish, bashoratlash va ular 
oqibatlarini bartaraf etish chora-tadbirlari ishlab chiqish va aholini xamma tabaqalari o’rtasida 
targ’ibot ishlarini yo’lga qo’yish zarur. Vatanimizning qaysi hududlarida sel oqimlari paydo 
bo’lmasin,  ularning  tarkibiy  qismi,  yo’nalishi  va  ulardan  keladigan  zarar  deyarli  bir  xilda 
namoyon 
bo’ladi. Shuning uchun hukumatimiz tomonidan olib borilayotgan ijobiy tadbirlarda barcha 
fuqarolar faol ishtirok etishlari, ularni tezroq hayotga tadbiq etishlari va xavfsizlik chora - 
tadbirlarini  amalga  oshirishda  har  birimiz  mas’ul  bo’lishimizni  davrning  o’zi  taqozo  etib 
turibdi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---