Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

Узун думли сувбургут
йўқ бўлиб кетаѐтган қуш тури бўлиб, Амударѐ ҳавзасида учиб 
ўтиш ва қишлаш даврида учрайди. Ҳозирги вақтда саноқли индивидлари, яъни фақат учиб 
ўтувчи ва қишловчи зотлари учраши аниқланган. Улар сонининг кескин камайиб кетишига 
кейинги йилларда Орол ҳавзасида сув режимининг ўзгариши оқибатида яшаш жойларининг 
йўқотилиши ҳамда браконьерлик сабаб бўлган. 
Оқ думли сувбургут
табиатан камѐб қуш тури бўлиб, Сурхондарѐ вилояти ҳудудида 
Жанубий Сурхон сув омбори ва Амударѐ қирғоқларида қишлаш, учиб ўтиш даврида учрайди. 
Кейинги йилларда Орол ҳавзасида сув режимининг ўзгариши оқибатида яшаш жойларининг 
йўқотилиши ҳамда браконьерлик улар сонининг кескин камайишига сабаб бўлган.
Болтаютар
табиатан камѐб қуш тури бўлиб, Кўҳитанг, Боботоғ тоғларида уялаш даврида 
учрайди. Бойсун тумани ҳудудидаги Мачай, Қизилнавр, Кентала қишлоқлари ҳудудида ўтроқ 
ҳолда учрайди [3]. ―Сурхон‖ давлат қўриқхонаси ҳудудида уларнинг сони 50-55 бошни ташкил 
этади [4]. Табиатда ѐввойи туѐқли ҳайвонларнинг камайиб кетиши болтаютарлар сонининг 
кескин камайишига сабаб бўлган.
Оқ бошли қумой
ўтроқ тур бўлиб, вилоят ҳудудида Кўҳитанг, Бойсунтоғ, Ҳисор тоғ 
тизмаларининг денгиз сатҳидан 2500 метргача баландликларида уялаш вақтида, текисликларда 
ва ҳайдаладиган ерларда эса кўчиш вақтида учрайди. Улар сонининг кескин камайишига туѐқли 
ҳайвонлар сонининг камайиб кетиши ва браконьерлик сабаб бўлган. 
Тасқара
ўтроқ тур бўлиб, вилоят ҳудудида Бойсун тоғининг этак ва ўрта қисмлари, 
Шеробод дарѐсининг ўрта оқимларида учрайди. ―Сурхон‖ давлат қўриқхонаси ҳудудида кам 
сонда учраши аниқланган [3]. Ёввойи туѐқли ҳайвонлар сонининг камайиши ва браконьерлик 
улар сонининг кескин камайиб кетишига сабаб бўлган.
Илонбургут
сони қисқариб бораѐтган қуш тури бўлиб, вилоят ҳудудида Амударѐ 
қирғоқларидаги тўқайзорларда, Шеробод дарѐсининг ўрта оқимларида ва ―Сурхон‖ давлат 
қўриқхонаси ҳудудида учрайди [4]. Қўриқ ерларнинг ўзлаштирилиши оқибатида улар учун 
асосий озуқа манбаи бўлган ҳайвонларнинг камайиши мазкур ноѐб қушлар сони кескин 
камайишига сабаб бўлган. 
Чўл бўктаргиси
учиб ўтувчи қуш тури бўлиб, Сурхондарѐ вилояти ҳудудида Амударѐ ва 
Сурхон дарѐси воҳаларида учиб ўтиш даврида кам сонда учрайди. Кейинги йилларда қўриқ 
ерларнинг ўзлаштирилиши оқибатида чўл бўктаргиларининг асосий озуқаси бўлган ҳайвонлар 
сонининг қисқариши улар сонининг кескин камайишига сабаб бўлган.

---

69 
Чўл бургути
учиб ўтувчи кенжа тур бўлиб, Сурхондарѐ вилояти ҳудудидаги текисликлар 
ва паст тоғ этакларида, Шеробод дарѐсининг ўрта оқимларида учиб ўтиш даврида учраши 
аниқланган. Қўриқ ерларнинг ўзлаштирилиши ҳамда уларнинг электр узатиш тизимларида 
кўплаб нобуд бўлиши бу ноѐб қуш турининг сони кескин камайишига сабаб бўлган.