Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова

« Ерда судралиб юрган ҳар бир жонивор, осмонда қанот қоқаётган 
ҳар бир қуш худди сизлар каби
(Бизнинг қўл остимиздаги)
жамоалардир. 
Китобда(
яъни, тақдири-азал китобида
) бирон нарсани қўймай 
(ёзганмиз).
 
Кейин ҳаммалари Парвардигорлари даргоҳида тўпланурлар» 
(«Анъом» , 
38).
 
Бу ҳикматдан ҳамма жонзотлар Аллоҳнинг ягона оиласи вакиллари 
эканлиги ҳақидаги маъно келиб чиқади. Бизнинг уларнинг ичида фойдали, 
заралиларини ажратишимиз, айниқса, заруратсиз жонзотларни нобуд қилиш 
ноўрин ишлардандир.
 
Фақатгини овқат зарурати учун ов қилишга рухсат 
берилади. Ҳар қандай катта-кичик ҳайвонларни беҳуда ўлдириш, айниқса 
болаларини овлаш қатъий ман қилинади. Исломда фил, айиқ, маймун, сичқон, 
илон, калтакесак ва бошқа ҳайвонлар гўштининг харом қилиниши алоҳида 
аҳамият касб этади. Исломда нафақат ҳайвонларга озор бериш, ҳатто уларни 
хақоратлаш ҳам ман қилинади. XIII асрда араб олими Абу ас-Салом 
пайғамбаримиз(С.А.В)нинг ўгитларини ўрганиб ҳайвонларнинг ҳуқуқлари 

---

87 
тўғрисида асар ёзган(6). Дарахтлар ва ўсимликларга, хатто тоғу-тошларга ҳам 
меҳрли муносабатда бўлиш исломга хос ҳисобланади.
37-расм. Панда 38-расм. Филлар 
Экосистемаларда организмлар қанчалик хилма-хил бўлса, унинг ташқи 
таъсирга чидамлилиги ҳам шунчалик кучли бўлади. Шунинг учун биосферадаги 
мавжуд хилма-хилликни сақлаб қолиш табиатни муҳофаза қилишнинг асосий 
вазифаларидан ҳисобланади. Генетик хилма-хиллик, турлар хилма-хиллиги, 
экосистемалар хилма-хиллиги ажратилади. Биосферадаги мувозанатни сақлаб 
қолишда ўсимлик ва ҳайвонларни муҳофаза қилиш ва улардан оқилона 
фойдаланиш катта аҳамиятга эга. Бу мақсадга эришиш учун турли тадбирлар 
ўтказилади.