H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Yuqori molekulyar birikmalar. Yuqorida aytilgandek, yuqori  molekulyar 

birikmalar  tarkibida  juda  ko’p  atomlar  bo’ladigan  birikmalardir.  Shuning  uchun 

polimerlarning  molekulyar  massalari  o’n  ming  uglerod  birligidan    tortib,  to  bir 

necha  milliongacha  bo’ladi.  Masalan,  tabiiy  polimer  sellulozaning  molekulyar 

massasi bir million uglerod birligidan ortiqdir. 

Hozirgi    vaqtda  polimerlarning  juda  ko’p  turi  sun’iy  yo’l  bilan  olinmoqda. 

Sanoatda  polimerlar  ishlab  chiqarish  tez  sur’atlar  bilan  taraqqiy  qilmoqda. 

Polimerlardan  har  turli  buyumlar  yasashning  osonligi  polimer  ishlab  chiqarishni 

sanoatning  muhim  tarmog’iga  aylantirdi.  Polimerlar  qora,  ayniqsa,  rangdor 

metallarni ko’p miqdorda tejashga yordam beradi. 

Yuqori 

molekulyar 

birikmalar 

quyi 

molekulyar 

moddalarning–

monomerlarning polimerlanishidan hosil bo’ladi.  Polimerlanish vaqtida monomer 

molekulalari  bir-biri  bilan  valentlik  kuchlari  orqali  birikib,  yangi  birikma  hosil 

---

 

88 

qiladi. Polimerlanish sodir bo’lishi uchun monomer molekulasi tarkibida biriktirib 

olish reaksiyasiga kirisha oladigan gruppalar bo’lishi kerak. Polimerlanish vaqtida 

monomer  molekulasining    ana  shunday  gruppalarida  karrali  bog’lanishlar  uzilib 

yangi bog’lanishlar vujudga keladi. Bunday  yangi bog’lanishlarning hosil bo’lish 

mexanizmi quyidagi sxema bilan tasvirlash mumkin: 

N(R-CH=CH

2

)→CHR-CH

2

-CHR-CH

2

-CHR-CH

2

… 

 

Masalan, to’yinmagan uglevodorod – stirol C

6

H

5

-CH=CH

2

 polimerlanganda 

polistirol hosil bo’ladi: 

…-CH(C

6

H

5

)-CH

2

-CH(C

6

H

5

)-CH

2

-CH(C

6

H

5

)-CH

2

-… 

 

Turli  xil  monomerlarning  birga  polimerlanish  mahsulotlari  sopolimerlar 

deb ataladi. Masalan, vinilxlorid bilan vinilatsetat quyidagicha sopolimer beradi: 

nCH

2

=CHCl+nCH

2

=CHOCOCH

3

→(-CH

2

-CHCl-CH)+-OCOCH

3

-CH- 

 

Agar monomerlardan