7-usul. Kuzatuv usuli. Bu usulni amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazilganda qo‘llash yaxshi samara beradi. Bunda o‘quvchilar qilingan tajribalarni o‘z ko‘zlari bilan ko‘rib, bo‘layotgan o‘zgarishlarni kuzatib, natijalarini bayon qilishlari lozim.
Misol. 1-variant. Amaliy mashg‘ulot (8-sinf uchun) kislorod (O2) guruhidagi elementlarning xossalarini aniqlab bering. (jadvalga qaralsin).
№
Kerakli modda
Ta’mir etuvchi modda
Reaksiya tenglamasi
xulosa
1
N2SO4 suyultirilgan
Zn bo‘lagi
N2SO4 + Zn= ZnSO4 + H2
Gaz holda vodorod hosil bo‘ladi
2
N2SO4 konsentrlangan
Zn bo‘lagi
11N2SO4+8Zn=8ZnSO4+SO2+H2S+10H2O
N2SO4 tarkibidagi S qaytariladi
3
N2SO4
BaCl2
N2SO4+BaCl2=BaSO4+2H2O
Oq rangli cho‘kma hosil bo‘ladi
4
Na2S
Cl2 li suv
Na2S+Cl2lisuv = 2NaCl+S
Oltingugurt hosil bo‘ladi.
5
Na2S
Br2lisuv
Na2S+Br2lisuv = NaBr+S
Oltingugurt hosil bo‘ladi.
6
Cu(OH)2
N2SO4
Cu(OH)2+N2SO4=CuSO4+2H2O
Havo rangli tiniq eritma hosil bo‘ladi.
2-variant. Amaliy mashg‘ulot (7-sinf uchun) Kislotalar xossalarini o‘rganish bo‘yicha
№
Kerakli modda
Ta’mir etuvchi modda
Reaksiya tenglamasi
xulosa
1
CuO
HCl 2 ml
CuO+2NCl=CuCl2+H2O
Yashil rangli eritma hosil bo‘ladi
2
CuCl2
H2O
CuCl2+H2O bug‘latiladi CuCl2
Suv bug‘latilgan-dan so‘ng och yashil rangli kristall hosil bo‘ladi.
8-usul. Yozma mashqlar bajarish. Bu usuldan sinfdagi o‘quvchilarni frontal yoki individual guruhlarga bo‘lib ishlashda foydalanish mumkin. Misol uchun fosfor oksidi (P2O5) xossalarini o‘rganayotganda.
1-variant. Quyidagi reaksiya tenglamasi doskaga yoziladi va uni oxiriga yetkazish so‘raladi.
P2O5 + KOH(frontal usuliga) N3RO4 + KON
SaO + P2O5 2-variant. Genetik bog‘ni amalga oshirish so‘raladi.
RP2O5Na3PO4(individuallashtirish usuliga) 3-variant. Har bir qatorga alohida (variant bo‘yicha) tenglamani oxiriga yetkazish so‘raladi.
R + Mg R + Al (guruh usuliga) R + Na
9-usul. Ko‘rgazmali materiallar bilan ishlash. Berilgan (chizilgan) rasmni izohlay bilimsh. Masalan: rasmlarga qarab moddalarning qaysi, atom, ion kristall panjarani hosil qiladi va bu moddaning nomini aytish so‘raladi yoki cho‘yan ishlab chiqarish mavzu bo‘yicha pechning tuzilishi va ishlash prinsipini tushuntirish so‘raladi va h.k.
A ).
Natriyning kristall Yodning kristall Osh tuzining kristall
panjarasi panjarasi panjarasi
Qaysi modda atom, molekulyar va ion kristall panjarani hosil qiladi?
V)Pech quyidagi qismlardan iborat bo‘ladi:
Yuqori – shaxta (yuqori qismi) Kengaygan – raspar (o‘rta qismi)
Toraygan – gorn (pastki qismi).
S)Kerakli moddalar: ruda, koks, flyus.
D)Pech ishlashi: rudaga to‘ldirilgan pechning teshigi orqali qizdirilgan havo yuboriladi, ish protsessi davomida flyus qo‘shiladi natijada shlak ajralib chiqadi. Cho‘yandan shlak ajratib olingandan so‘ng syuq cho‘yan eritmasi qoliplarga quyiladi.