88
hajmi emas, yildan yilga o‘zgarmas koordinatalar tizimida uning dinamikasi
ko‘proq qiziqish uyg‘otadi. Bunday yondashuvning kuchli tomonlari juda ko‘p,
chunonchi:
ko‘rsatkich ishlayotgan aholi ulushida ham,
mutlaq pullarda ham
o‘lchanadigan bo‘lishi lozim;
makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimidan o‘rin olgan holda aynan «raqamli»
va aynan «iqtisodiyot»ni aks ettirishi lozim;
raqamli texnologiyalarga ham, kadrlarga ham talab uning dinamikasi bilan
bog‘liq;
qisqa va ixchamligi bilan birga, ko‘rsatkich qiymati yildan yilga o‘sishi
uchun nimani va qanday rivojlantirish zarurligi borasidagi qarashlarni
tubdan o‘zgartiradi.
Har qanday mamlakatning axborot makoni ma’lum bir strategik va taktik
funksiyalarni bajarishi ko‘zda tutadi. Begona axborot kirib kelishidan himoya
qilishga, ijtimoiy aynan o‘xshashlik yaratishga yo‘naltirilgan strategik funksiyalar
badiiy va yangiliklarga oid kommunikatsiyalar vositasida amalga oshiriladi.
Ijtimoiy boshqaruvning muayyan
vazifalarini bajarishga, hukumat tashabbuslarini
qo‘llab-quvvatlashni tashkil qilishga, aholini qisqa muddatli hodisalar haqida
xabardor qilishga hizmat qiladigan taktik funksiyalar asosan yangiliklarga oid
kommunikatsiyalar bilan bajariladi.
Strategik funksiyalar ham, taktik funksiyalar
ham, ayniqsa, inqirozli davrlarda voqelikni talqin qilish umumiy modellarini ishlab
chiqish uchun hizmat qiladi. Jamiyat rivojlanishining turli davrlaridao‘zining ijobiy
va salbiy tomonlari bo‘ladi. Jamiyatni axborotlashtirishning turli jihatlariga mos
ravishda, raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi ijobiy tomonlariga Jahon banki
o‘zining 2016 yil uchun «Raqamli dividendlar» sharhida quyidagilarni kiritadi:
• mehnat unmdorligining o‘sishi;
• kompaniyalar raqobatbardoshligining ortishi;
• ishlab chiqarish harajatlarining pasayishi;
• yangi ish o‘rinlari yaratilishi;
• qashshoqlik va ijtimoiy tengsizlikning bartaraf qilinishi.
89
Bu raqamli iqtisodiyot bizning hayotimizga qanday qilib ijobiy ta’sir etishi,
oddiy foydalanuvchiga ko‘plab imkoniyatlar taqdim
etishi va shu tariqa bozor
imkoniyatlarini kengaytirishiga atigi bir nechta misol, xolos.
Biroq, ko‘p sonli afzalliklar bilan bir qatorda raqamli o‘zgartirish ma’lum bir
risklardan ham xoli emas:
kibertahdidlar riski;
odamlar xulq-atvorini boshqarish uchun ular haqida ma’lumotlardan
foydalanish;
ishsizlikning o‘sishi, ma’lum bir kasblar yo‘q bo‘lib ketishi;
raqamli ta’limda uzilish va buning oqibatida farovonlikda uzilish;
electron firibgarliklar va moliyaviy piramidalarning haddan tashqari
ko’payib ketishi;
madaniy-ma’naviy tahdidlarning ortishi va boshqalar.
Avtomatlashtirilgan
o‘zaro
aloqa
jarayonlarida
ishtirok
etadigan
sub’ektlarning (davlat, yuridik va jismoniy shaxslar) hayotiy ahamiyatga ega
bo‘lgan manfaatlari, qoidaga ko‘ra, shundan iboratki, ularning iqtisodiy, siyosiy va
boshqa faoliyat tomonlariga aloqador axborot qismi, maxfiy tijorat ma’lumotlari va
shaxsiy ma’lumotlar ochiq bo‘lishi va noqonuniy foydalanishdan himoya qilingan
bo‘lishi lozim. Raqamli inqilob sohasida karvonboshi bo‘lgan
kompaniyalar
nafaqat sezilarli ustunliklarni qo‘lga kiritadi, balki katta risklarni ham o‘z
zimmasiga oladi. Hozirgi kunning eng dolzarb masalalaridan biri turli davlat
tuzilmalari va tijorat tashkilotlari, shaxsiy ma’lumotlarning axborot havfsizligini
ta’minlash hisoblanadi. So‘nggi paytlarda tobora
katta hajmdagi axborotlar,
jumladan, alohida shaxslar, tashkilotlar yoki davlatlar uchun muhim bo‘lgan
axborotlaraxborotni ishlashning avtomatlashtirilan tizimlaridan foydalangan holda
saqlanadi, qayta ishlanadi va uzatiladi. Axborotni qayta ishlash tizimi esa
axborotni avtomatlashtirilgan qayta ishlashni bajarish uchun zarur bo‘lgan texnik
vositalar va dasturiy ta’minot, shuningdek, personal harakatlari va axborotni qayta
ishlash usullarining
yig‘indisidir.Hattoki o‘n besh yil oldin,
axborot
iqtisodiyotihayotga tatbiq etishning boshlang‘ich bosqichida bo‘lgan paytlarda,
90
axborot havfsizligi bo‘yicha mutaxassislarning tadqiqotlariga ko‘ra – bu paytga
kelib ma’lumotlarni himoya qilish sohasidagi tushunchalarda katta o‘zgarishlar
qayd etilgan. Axborot havfsizligini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha chora-tadbirlar
iqtisodiy maqsadga muvofiqligi haqida gapirganda, ko‘pchilik
birinchi navbatda,
viruslar va xakerlardan himoya qilinishni nazarda tutadi, lekin yetakchi
tashkilotlarning hisobotlariga ko‘ra, eng katta ziyonni so‘nggi o‘n yillikda
insayderlar (kompaniya xodimlari) keltiradi,
bu holat, misol uchun,
Do'stlaringiz bilan baham: 
