|
Quyuqlovchilar xossalari
Quyuqlovchi
|
Konsentra
siya %
|
Quyultma tarkibi
|
Ishlatilishi
|
Ayrim xossalar
|
Chidamli
|
Chidamsiz
|
Kraxmal
|
0-20
|
kraxmal,
xlorid kislota, suv
|
aktiv bo’yovchi-lardan boshqa barcha sinflar u-n
|
|
ishqorga saqlashga
|
Maydalangan kraxmal (solviteks)
|
12,0-12,5
|
Solvi-teks suv
|
-
|
|
|
Dekstrin
Gidrodekstrin
|
20
50
|
dektrin suv
|
-
|
saqlashga
ishqorga
|
|
Karboksimetil-kraxmal (KMS) (solvitozalar)
|
6-10
|
KMK
suv
|
-
|
elektrolit
kislotaga
ishqorga
|
|
Karboksimetil-sellyuloza (KMS)
|
6-8 (12)
|
KMS
suv
|
aktiv, kub, dispers, azoid
|
saqlashga
|
yuvishga ishqorga kislota Sa2+tuzlariga
|
Natriy alginat
|
4-8
|
alginat
ludigol
suv
|
-
|
|
ogir metal tuzlariga, kuchli ishqor
|
Kamedlar
|
25-30
|
kamed
suv
|
kationli, dispers, kislotali, kub
|
ishqor kislota
|
oksidlovchi silikatlar ogir metal tuzlari
|
Tragant
|
6-8,
10-12
|
tragant
suv
|
kub, kislotali, kationli, dispers
|
saqlashga
|
kuchli ishqorga yuvishga
|
Emulsion
|
90
|
moy, emul-gator, suv, stabilizat
|
pigment
|
kislotaga
|
elektrolit yong’inga
|
Kraxmalni eterifikatsiyalash natijasida ham suvda eruvchan karboksimetilkraxmal (KMK) olinadi. KMK yuqori quyuqlash qobiliyatiga ega, uzoq saqlasa bo’ladi, lekin kraxmaldan 2÷3 marta qimmat.
Sellyuloza efirlari ichida karboksimetillsellyuloza (KMS) natriyli tuz holida ishlatiladi, u yuqori quyuqlash qobiliyatga ega, sovuq suvda yaxshi eriydi, 500C dan yuqorida eruvchanligi susayadi.
Kamedlar ichida tragant ko’proq ishlatiladi, yaxshi quyuqlash xususiyati bor.
Emul’sion quyuqlovchilar moyni (velosin, mashina, vereteno yoki uayt-spirit) emulgatorning suvli eritmasi bilan yuqori tezlikda aralashtirish natijasida olinadigan ikki fazali sistemadirlar.Bu sistemaga emulgator- sirt aktiv moddadan tashqari yuqori molekulali stabilizator (natriy alginat, KMS va b.) qo’shiladi. Emulsion quyultmalar asosan pigmentlar bilan gul bosganda ishlatiladi. Kamchiligi yonuvchan bo’ladi.
Quyultmalar “sovuq” va “qaynoq” usulda tayyorlanadi. “Sovuq” usulda quyuqlovchi aralashtirilgan holatda kerakli suvning 1/3 qismiga sekin solinadi, 30-60 minut aralashtirib, so’ng qolgan suv qo’shiladi va suzib olinadi. Bu usul bilan natriy alginat, kraxmal va tragantdan boshqa quyuqlovchilar eritmasi tayyorlanadi.
“Qaynoq” usulning qaynatish harorati har bir quyuqlovchi uchun o’ziga xos bo’ladi. Quyuqlovchi 30-350C li suvga asta sekin sepib solinadi, bir jinsli massa hosil bo’lguncha aralashtiriladi, so’ng aralashma kerakli haroratga ko’tariladi, to tayyor bo’lguncha shu haroratda aralashtiriladi, sovutilib suziladi. Yordamchi moddalar eritilgan holda quyuqlovchidan avval aralashmaga qo’shiladi.
Gul bosish bo’yog’i har bir sinf uchun tasdiqlangan tarkib bo’yicha “qaynatish” yoki “aralashtirish” usuli bilan tayyorlanadi.
”Qaynatish” usulida bo’yoq tarkibiga kiruvchi barcha moddalar aralashtirilib, aralashtirgich o’rnatilgan qozonlarda qaynatiladi. “Aralashtirish” usulida quyultma eritmasi alohida tayyorlanib, so’ng bo’yoq tarkibidagi boshqa moddalar eritmasi bilan aralashtiriladi, amalda ko’proq shu usuldan foydalaniladi, chunki tayyorlangan bo’yoq bir jinsli bo’lib chiqadi. Bo’yoq tarkibida bo’yovchi modda konsentratsiyasi eng yuqori bo’lsa, uni konsentrlangan (butun) bo’yoq deyiladi va 1/0 holida ko’rsatiladi. Maxrajdagi 0 butun bo’yoq tarkibida suyultiradigan quyultma yo’qligini ko’rsatadi. Ochroq ranglar olish maqsadida butun gul bosish bo’yog’ini quyultma bilan suyultiriladi, ya’ni kupyurlanadi. Suyultirish darajasi kupyur deyiladi va quyidagicha ifodalanadi: 1/2, 2/3 va boshqalar. Suratda butun bo’yoq ulushi, maxrajda tarkibida bo’yoq yordamchi moddalari bo’lgan bo’yovchisiz quyultma ulushi ko’rsatiladi.
Tayyor bo’lgan quyultma va bo’yoq turli suzgichlarda suziladi.Suzgichlar oddiy va vakuumli bo’lishi mumkin. Oddiy suzgichlarda bo’yoq yoki quyultma shyotka yordamida ezg’ilanib, elakdan o’tkaziladi. Vakuum suzgichda esa elakdan bo’yoq yoki quyultmaning qovushqoq eritmasi vakuum yordamida suzib olinadi.
Gul bosish. Bo’yash jarayonida sodir bo’ladigan bo’yovchi modda va tolali materiallar holati va ularning ta’sirini belgilovchi asosiy fizik-kimyoviy qonuniyatlar gul bosish jarayonida ham saqlanib qoladi. Lekin bo’yashdan farqli, matolarga gul bosishda bo’yovchi moddalarning eritmadagi diffuziyasi va ularning tola yuzasiga shimilishi o’z ma’nosini yo’qotadi. Mato yuzasiga gul holatida tushirilgan bo’yovchi modda quritish mashinasidan chiqqan quyuqlovchi molekulalari bilan molekulalararo bog’lanishlar yordamida maxkam ushlanib qoladi va quyuqlovchi plyonkasida qotib qoladi, uning tola ichiga diffuziyasi to’xtaydi. Bo’yash jarayonida sodir bo’ladigan va uzluksiz boradigan fizik-kimyoviy bosqichlar ketma-ketligi buziladi.
Quyuqlovchi plyonkasida qotib qolgan bo’yovchi moddani tola ichki qatlamlari tomon harakatlanishi uchun bo’yovchini o’z ichiga qamrab olgan plyonkasini yumshatish lozim. Shu maqsadda gul bosib quritilgan mato bug’lanadi yoki qizitiladi. Qaynoq bug’ yoki havo ta’sirida plyonkani yumshatishni osonlashtirish maqsadida gul bosish bo’yog’i tarkibiga yuqori harorat ta’sirida tola g’ovaklarida suyulib bo’yovchi modda diffuziyasini tezlatuvchi muhit hosil qiluvchi moddalar qo’shiladi. Bo’yoq tarkibidagi bo’yovchi modda va quyuqlovchi orasida kuchsiz o’zaro ta’sir bo’lgani sababli gul bosishda bo’yovchining tola ichiga diffuziyasi ancha sust bo’ladi. Shu sababli turli sinf bo’yovchi moddalar bilan gul bosishda ularning o’ziga xos bo’lgan jadallashtirish usullari ma’lum.
Gul bosish jarayoni quyidagi bosqichlardan tashkil topgan bo’ladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
