Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari

5. O’tish irqlari va ularning o’ziga xos xususiyatlari.

6. Aralash irqlar va ularning asosiy ko’rinishlari.
Tayanch tushunchalar: irq, irqchilik, populyatsiya, asosiy irq, o’tish irq, aralash irq.
1 Irqlar haqida tushuncha. Irqlar – umumiy irsiy morfologik va fiziologik belgilarga ega bo’lgan, tarixiy shakllangan kishilar guruhidir. Irqlar paleolitning so’nggi davrlarida bundan 40—30 ming yil avval odam Yer yuzini egallashi bilan shakllana boshladi. O’sha davrda ko’pchilik irqiy belgilar moslanish xususiyatiga ega bo’lganligidan muayyan muhit sharoitida tabiiy tanlanish tufayli mustahkamlanib borgan. Masalan, ekvatorial irkda terining kora rangi ul’trabinafsha nurlar ta’siridan himoyalovchi, burun katagining keng bo’lishi nam tropik iqlim sharoitida suv bug’lanishini kuchaytiruvchi, tananing uzun bo’lishi tana yuzasini tana hajmiga nisbatan kengaytirish orqali termoregulyatsiyani amalga oshiruvchi vosita sifatida vujudga kelgan.

Barcha irqlar Homo sapiens ra xoc bo’lgan umumiy xususiyatlarga ega: ularning barchasi biologik va psixik jihatdan teng bo’lib, evolyutsion rivojlanishning bir xil pog’onasida turadi. Barcha irqlar madaniyat va tsivilizatsiya eng yuqori darajada rivojlanishida bir xil imkoniyatga ega. Hozirgi zamon fani mavjud irqlar bir xil qobiliyatga ega emasligi, ular evolyutsiyaning turli bosqichlarida turganligi to’g’risidagi irqchilik g’oyalarini inkor etadi. Odam irqlarni «millat», «til guruxi» tushunchalari bilan aralashtirib yubormasliklari lozim. Bitta millat tarkibida har xil irqlar va aksincha, bitta irqning o’zi turli millatlar tarkibiga kirishi mumkin.

Irqchilik — inson irqlari orasida jismoniy va aqliy tengsizlik mavjudligini targ’ib qiluvchi qarash. Birinchi marotaba “bir irqiy guruhning ikkinchisiga qaraganda ustunligi” sifatida ta’rif berilgan holda 1932 yil Larusning frantsuz lug’atida aks etilgan. Unga qarshi 1973 yil irqlar tengligi bo’yicha BMT konventsiyasi qabul qilingan.

Tarkibiy ko’rinish sifatida irqning o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:

•