Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi kafedrasi

Dunyo yer fondi.
Unumdorlik xususiyatiga ega bo‘lgan Yer yuzasining ustki g‘ovak qatlami tuproq deyiladi. Tuproqlarning tabiatdagi va jamiyat hayotidagi roli g‘oyat beqiyosdir. Tuproq biosferadagi modda aylanma harakatida asosiy rol o‘ynaydi. Tuproq organizmlar uchun hayot muhiti, ozuqa manbayi hisoblanadi, moddalarning kichik biologik va katta geologik aylanma harakatida muhim rol o‘ynaydi. Tuproq qattiq, suyuq, va gazsimon komponentlardan iborat bo‘lib, iqlim, tog‘ jinslari, o‘simliklar va hayvonlar, mikroorganizmlarning o‘zaro murakkab ta’siri natijasida hosil bo‘ladi. 1 gramm tuproqda milliondan ortiq sodda hayvonlar va tuban o‘simliklar uchraydi
Tuproq inson faoliyati ta’sirida hosil bo‘ladigan chiqindilarni mikroorganizmlar yordamida qayta ishlash va zararsizlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Bunda inson uchun zararsiz va o‘simliklar uchun foydali bo‘lgan mineral moddalar, uglekislota va suv hamda hosildorlikni oshiruvchi organik modda - gumus (chirindi) hosil bo‘ladi.
Ammo tuproqning bunday faoliyati cheksiz emas. Tuproqdan qattiq maishiy chiqindilarni noto‘g‘ri yo‘qotishga harakat qilish unda kasallik tug‘diruvchi mikroorganizmlarning ko‘payishiga olib keladi. Ifloslanti-ruvchi mahsulotlar tuproqdan yer yuzasiga yaqin joylashgan va yer osti suvlar orqali qishloq xo‘jalik mahsulotlariga o‘tib, kasalliklarning inson va hayvonlar orasida tarqalishiga sababchi bo‘ladi.
Har yili millioner-shahar o‘zini o‘rab turgan atrof-muhitga 3,5 mln. t ga yaqin qattiq va konsentirlangan chiqindilarni “yetkazib” beradi (4-jadval). Shahar chiqindilarining asosiy qismini, ya’ni 16 foiz ini issiqlik elektrostansiyalari (IES) dan chiqadigan qurum va shlaklar tashkil etadi. Shahar ahlatxonalarida rezina, kleyonka va boshqa polimer chiqindilar, teri, jun qoldiqlari muntazam ravishda yoqib kelinadi. Qattiq chiqindi moddalar insonning yashash muhitiga katta ta’sir ko‘rsatib, ularni yoqish nafaqat tuproqni, balki atmosferani ham zararlaydi.


1 mln. aholisi bo‘lgan shaharda qattiq chiqindi moddalarning