Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi kafedrasi

Nazorat savollari
1.Shaharlarning paydo bo‘lishi sabablari.
2.O’rta Osiyo mintaqasidagi qadimgi davlatlar, ular egallagan hudud nomi va ma’muriy tuzilishi qanday bolgan?
3.Shahar ekotizimining o‘ziga xosligi (Navoiy viloyati misolida)izoxlab bering.

Ma’ruza 3. Shahar va sanoat ekologiyasi tushunchasi, tasniflanishi va o’ziga xos xususiyatlari – 2 soat.
Reja

1. 
   Zamonaviy shaharsozlikning asosiy vazifalari.
   
2. 
   Shahar aholisi.
   
3. 
   Qurilish uchun tanlangan yerga quyidagi talablar.
   

Tayanch iboralar; Individual qiyofa,qishloq posyolka,tabiiy muhit,o’zgarilgan tabiiy muhit,tabiiy resurslar va energiya.

Zamonaviy shaharsozlikning asosiy vazifalari — individual qiyofaga ega bo‘lgan shahar va shaharchalar qurish, shahar ekologik masalalarini hal etish, eski shahar markazlarini saqlab qolish va ilmiy asosda ta’-mirlash, madaniy yodgorliklarni avaylab-asrash va ta’mirlash, ularning zamonaviy binolar bilan uyg‘unligiga erishish. Shaharlar, ishchi posyolka-larining paydo bo‘lishiga ko‘p omillar, ya’ni ishlab-chiqarish kuchlarining rivojlanishi, konlar, yangi yerlarning ochilishi, dengiz va daryo yoqalarida portlarning qurilishi sabab bo‘lgan. Masalan: grek shaharlarining paydo bo‘lishiga hunarmandlik va savdo-sotiqning rivojlanishi sabab bo‘lgan bo‘lsa, chet el va bizdagi shaharlarni ko‘pchiligini paydo bo‘lishiga sanoatning rivojlanishi hamda tabiiy-iqlimiy sharoitni qulayligi ham sabab bo‘lgan (1-rasm).

So‘nggi 25-30 yil ichida 400 dan ortiq shahar va shaharchalar paydo bo‘ldi. Bulardan tashqari, ma’muriy idoralar, iqlimni o‘rganuvchi markazlardan tashkil topgan shaharlar ham mavjud. Bunga Novosibirskdagi akademiklar shahri, Qarag‘anda viloyatidagi Boyqo‘ng‘ir shahri va o‘z tarkibiga kurort va sanatoriyalarni qamrab olgan shaharlar sirasiga: Toshkent, Kiyev, Tbilisi, Olmaota, Minsk, Sochi, Yalta kabilar kiradi.
Shahar taraqqiyotida transport, ya’ni temir yo‘l, havo, avtomobil va suv transporti kabilar hamda tabiiy davolash resurslari – mineral suv manbalari, dengiz qirg‘oqlari, tog‘li rayonlar, o‘rmonlar muhim rol o‘ynaydi.
Har bir shaharda aholiga xizmat qilish uchun madaniy-maishiy xizmat ko‘rsatish idoralari, korxonalar, maktablar, do‘konlar, tibbiyot muassasalari va hokazolar mavjud. Bular shahar aholisiga xizmat qiladi.
Shahar aholisi uch guruhdan tashkil topadi: