Genetikadan masala ishlash

142*-masala. Bug‘doy o‘simligida donning rangli bo‘lishi ikki juft allel bo‘lmagan dominant genlarga bog‘liq. Donning to‘q qizil rangi A₁A₁A₂A₂ genotipga, qizil bo‘lishi A₁A₁A₂a₂ va A₁a₁A₂A₂ genotiplarga, och qizil bo‘lishi A₁A₁a₂a₂, a₁a₁A₂A₂, A₁a₁A₂a₂ genotiplarga, juda och qizil bo‘lishi A₁a₁a₂a₂, a₁a₁A₂a₂ genotiplarga va oq bo‘lishi a₁a₁a₂a₂ genotipga bog‘liq. Quyidagi genotipga ega bo‘lgan bug‘doy o‘simliklarini chatishtirilganda keyingi avlodda olinadigan o‘simliklarning genotipini va fenotipini hamda ularning nisbatini aniqlang:

1) A₁a₁A₂A₂ x a₁a₁a₂a₂; 2) A₁a₁a₂a₂ x a₁a₁A₂a₂; 3) A₁a₁A₂a₂ x A₁a₁A₂a₂.

Masalaning echilishi:

1) P ♀ A₁a₁A₂A₂ X ♂ a₁a₁a₂a₂

g A₁A₂, a₁A₂ a₁a₂

F₁ A₁a₁A₂a₂ , a₁a₁A₂a₂

1 och qizil 1 juda och qizil

2) P ♀ A₁a₁a₂a₂ X ♂ a₁a₁A₂a₂

g A₁a₂, a₁a₂ a₁A₂, a₁a₂

F₁ A₁a₁A₂a₂ , A₁a₁a₂a₂ , a₁a₁A₂a₂ , a₁a₁a₂a₂

1 och qizil 2 juda och qizil 1 oq

3) P ♀ A₁a₁A₂a₂ X ♂ A₁a₁A₂a₂

g A₁A₂, A₁a₂, a₁A₂, a₁a₂ A₁A₂, A₁a₂, a₁A₂, a₁a₂

F₁ 1. A₁A₁A₂A₂ = 1 to‘q qizil 1 to‘q qizil

2. A₁A₁A₂a₂ = 2 qizil

3. A₁a₁A₂A₂ = 2 qizil 4 qizil

4. A₁a₁A₂A₂ = 4 och qizil

5. A₁A₁a₂a₂ = 1 och qizil 6 och qizil

6. a₁a₁A₂A₂ = 1 och qizil

7. A₁a₁a₂a₂ = 2 juda och qizil 4 juda och qizil

8. a₁a₁A₂a₂ = 2 juda och qizil

9. a₁a₁a₂a₂ = 1 oq 1 oq

143-masala. Och qizil donli bug‘doy o‘simliklari xuddi shunday och qizil donli o‘simliklar bilan chatishtirilganda, keyingi avlodda olingan o‘simliklarning doni ham och qizil bo‘lgan. Lekin birinchi avlod o‘simliklaridan urug‘ yig‘ib olinib, ikkinchi avlod o‘simliklari olinganda don rangi bo‘yicha ajralish ketgan. F₂ o‘simliklarining 1/16 qismi to‘q qizil donli, 4/16 qismi qizil donli, 6/16 qismi och qizil donli, 4/16 qismi juda och qizil donli va 1/16 qismi oq donli bo‘lgan. CHatishtirish uchun olingan va chatishtirishdan keyin olingan o‘simliklarning genotipini aniqlang hamda nima uchun F₂ da 1:4:6:4:1 nisbatda ajralish ketganligini tushuntirib bering.

144-masala. Tajribalardan birida och qizil donli bug‘doy o‘simliklari chatishtirilganda keyingi avlodda olingan o‘simliklarning hammasi och qizil donli bo‘lgan. CHatishtirishdan olingan o‘simliklar o‘z-o‘ziga chatishtirilib, ikkinchi avlod olinganda esa o‘simliklarni don rangi bo‘yicha kuyidagi fenotipik sinflarga ajratish mumkin bo‘lgan: to‘q qizil, qizil, och qizil, juda och qizil va oq donli o‘simliklar. Bu fenotipik sinflarga kiruvchi o‘simliklarning nisbati 1:4:6:4:1 ga teng bo‘lgan. CHatishtirish uchun olingan o‘simliklarning genotipini aniqlang.

145-masala. Och qizil donli bug‘doy o‘simliklari oq donli o‘simliklar bilan chatishtirilganda, keyingi avlodda olingan o‘simliklarning 25% i och qizil donli, 50% i juda och qizil donli va 25% i oq donli bo‘lgan. CHatishtirish uchun olingan o‘simliklarning genotipini aniqlang.

146-masala. Qizil boshoqli bug‘doy o‘simliklari oq boshoqli o‘simliklar bilan chatishtirilganda, F₁ da boshoq rangi bo‘yicha xilma-xillik ketgan. Bunda F₁ da olingan o‘simliklarning 42 tasi qizil va 15 tasi oq boshoqli bo‘lgan. Boshqa bir qizil boshoqli o‘simliklar yana o‘sha oq boshoqli o‘simliklar bilan chatishtirilganda, F₁ o‘simliklari yana xilma-xillik bergan. Bunda F₁ o‘simliklarining 54 tasi qizil va 18 tasi oq boshoqli bo‘lgan. CHatishtirish uchun olingan qizil boshoqli o‘simliklar o‘zaro chatishtirilganda, F₁ o‘simliklarining 82 tasi qizil va 5 tasi oq boshoqli bo‘lgan. CHatishtirish uchun olingan barcha o‘simliklarning genotipini va o‘rganilayotgan belgining irsiylanish qonuniyatini aniqlang.

147-masala. Bug‘doy o‘simligining don rangi bo‘yicha farqlanuvchi namunalarini chatishtirishdan olingan natijalarni genetik jihatdan izohlang:

1. R qizil donli x oq donli

F₁ 3/4 qizil donli : 1/4 oq donli

2. R qizil donli x qizil donli

F₁ 7/8 qizil donli : 1/8 oq donli.

148-masala*. Jag‘-jag‘ o‘simligida mevasining shakli uchburchaksimon va tuxumsimon bo‘ladi. Uchburchaksimon mevali o‘simliklar tuxumsimon mevali o‘simliklar bilan chatishtirilganda, F₁ da olingan o‘simliklarning hammasi uchburchaksimon mevali bo‘lgan. F₂ da esa olingan o‘simliklarning 15/16 qismi uchburchaksimon mevali va 1/16 qismi tuxumsimon mevali bo‘lgan. O‘rganilayotgan belgining irsiylanishini tushuntirib bering. F₁ da olingan o‘simliklarni tuxumsimon mevali o‘simliklar bilan qayta chatishtirilsa, keyingi avlodda qanday mevali o‘simliklar olish mumkin?

Masalaning echilishi:

Uchburchaksimon mevali o‘simliklar tuxumsimon mevali o‘simliklar bilan chatishtirilganda F₁ da uchburchaksimon mevali o‘simliklarning olinishi, mevaning uchburchaksimon shakli tuxumsimon shakli ustidan dominantlik qilishini ko‘rsatadi. F₂ da 15:1 nisbatda ajralish ketishi esa F₁ o‘simliklarining digeterozigotaliligidan dalolat beradi. SHunga ko‘ra, o‘rganilayotgan belgining irsiylanishini quyidagicha izohlash mumkin:

uchburchaksimon tuxumsimon

P ♀ A₁A₁A₂A₂ X ♂ a₁a₁a₂a₂

F₁ A₁a₁A₂a₂ - uchburchaksimon

uchburchaksimon uchburchaksimon

P ♀ A₁a₁A₂a₂ X ♂ A₁a₁A₂a₂

g A₁A₂, A₁a₂, a₁A₂, a₁a₂ A₁A₂, A₁a₂, a₁A₂, a₁a₂

F ₂ 1. A₁A₁A₂A₂ - 1 uchburchaksimon

2. A₁A₁A₂a₂ - 2 uchburchaksimon

3. A₁a₁A₂A₂ - 2 uchburchaksimon

4. A₁a₁A₂a₂ - 4 uchburchaksimon 15 uchburchaksimon

5. A₁A₁a₂a₂ - 1 uchburchaksimon

6. A₁a₁a₂a₂ - 2 uchburchaksimon

7. a₁a₁A₂A₂ - 1 uchburchaksimon

8. a₁a₁A₂a₂ - 2 uchburchaksimon

9. a₁a₁a₂a₂ - 1 tuxumsimon 1 tuxumsimon

Jag‘-jag‘ o‘simligida mevasining uchburchaksimon shaklda bo‘lishi allel bo‘lmagan dominant genlarning o‘zaro ta’siriga bog‘liq. Meva uchburchaksimon bo‘lishi uchun genotipda shu dominant genlardan bittasi bo‘lsa kifoya.

F₁ o‘simliklari tuxumsimon mevali o‘simliklar bilan chatishtirilsa, quyidagi natijani olish mumkin:

uchburchaksimon tuxumsimon

P ♀ A₁a₁A₂a₂ X ♂ a₁a₁a₂a₂

F_B A₁a₁A₂a₂ , A₁a₁a₂a₂ , a₁a₁A₂a₂ , a₁a₁a₂a₂

3 uchburchaksimon 1 tuxumsimon

149-masala*. Ikkita uchburchaksimon mevali jag‘-jag‘ o‘smliklari o‘zaro chatishtirilganda, keyingi avlodda olingan o‘simliklarning 3/4 qismi uchburchaksimon mevali va 1/4 qismi tuxumsimon mevali bo‘lgan. SHu o‘simliklardan biri boshqa bir uchburchaksimon mevali o‘simlik bilan chatishtirilganda esa, keyingi avlodda olingan o‘simliklarning 7/8 qismi uchburchaksimon mevali va 1/8 qismi tuxumsimon mevali bo‘lgan. CHatishtirish uchun olingan barcha o‘simliklarning genotipini aniqlang.

Masalaning echilishi:

Birinchi marta uchburchaksimon mevali jag‘-jag‘ o‘simliklari o‘zaro chatishtirilganda F₁ da 3:1 nisbatda ajralish ketishi, har ikki o‘simlik monogeterozigotali bo‘lganligini ko‘rsatadi, ya’ni:

P ♀ A₁a₁a₂a₂ X ♂ A₁a₁a₂a₂

F ₁ A₁A₁a₂a₂ , A₁a₁a₂a₂ , A₁a₁a₂a₂ , a₁a₁a₂a₂

3 uchburchaksimon 1 tuxumsimon

P ♀ A₁a₁a₂a₂ X ♂ a₁a₁A₂a₂

F ₁ A₁a₁A₂a₂ , A₁a₁a₂a₂ , a₁a₁A₂a₂ , a₁a₁a₂a₂

3 uchburchaksimon 1 tuxumsimon

Birinchi marta chatishtirish uchun olingan o‘simliklar biri boshqa bir uchburchaksimon mevali o‘simliklar bilan chatishtirilganda 7:1 nisbatda ajralish ketishi keyingi o‘simlikning digeterozigotaliligidan dalolat beradi:

P ♀ A₁a₁a₂a₂ X ♂ A₁a₁A₂a₂

g A₁a₂, a₁a₂ A₁A₂, A₁a₂, a₁A₂, a₁a₂

F₁ 1. A₁A₁A₂a₂ 5. A₁a₁A₂a₂

2. A₁A₁a₂a₂ 6. A₁a₁a₂a₂

3. A₁a₁A₂a₂ 7. a₁a₁A₂a₂

4. A₁a₁a₂a₂ 8. a₁a₁a₂a₂

Bu erda 1-7 gacha genotipik sinflarga kiruvchi o‘simliklarning mevasi uchburchaksimon va 8- genotipik sinf o‘simliklari tuxumsimon mevali bo‘ladi.

150-masala. Mevasi uchburchaksimon shaklga ega bo‘lgan jag‘-jag‘ o‘simliklari chatishtirilganda, keyingi avlodda olingan o‘simliklarning 15 qismi uchburchaksimon mevali va 1 qismi tuxumsimon mevali bo‘lgan. CHatishtirish uchun olingan uchburchaksimon mevali o‘simliklar tuxumsimon mevali o‘simliklar bilan chatishtirilganda esa, keyingi avlodda olingan o‘simliklarning 3/4 qismi uchburchaksimon mevali va 1/4 qismi tuxumsimon mevali bo‘lgan. O‘rganilayotgan belgi bo‘yicha barcha o‘simliklarning genotipini aniqlang hamda irsiylanish qonuniyatini tushuntirib bering.

151-masala. Bug‘doy o‘simligining bahorgi va kuzgi navlari ma’lum. O‘simliklarning kuzgi yoki bahorgi bo‘lishi ularning genotipiga bog‘liq. Bug‘doyning bahorgi bo‘lishi ikki juft allel bo‘lmagan dominant genlarning polimer ta’siriga bog‘liq, kuzgi bo‘lishi esa shu genlarning retsessiv allellari yig‘indisiga bog‘liq. Gomozigotali bahorgi bug‘doy o‘simliklari kuzgi bug‘doy o‘simliklari bilan chatishtirilsa, F₁ va F₂ da olinadigan o‘simliklarning genotipi va fenotipi qanday bo‘ladi? Ularning nisbati-chi?

152-masala. O‘simliklar bo‘yining baland yoki past bo‘lishi bir necha dominant genlarning polimer ta’siriga bog‘liq. Masalan, jo‘xori o‘simligida o‘simlik bo‘yining 120 sm atrofida bo‘lishi A₁A₁A₂A₂ genotipga va 40 sm atrofida bo‘lishi a₁a₁a₂a₂ genotipga bog‘liq. Agar o‘simlikning bo‘yi genotipdagi dominant genlarning soniga bog‘liq bo‘lsa, quyidagi genotipli o‘simliklarning bo‘yi taxminan necha santimetr bo‘ladi?

1) A₁A₁A₂a₂; 2) A₁a₁A₂a₂; 3) A₁A₁a₂a₂; 4) A₁a₁a₂a₂

153-masala*. Uch juft polimer genlar bo‘yicha retsessiv gomozigotali o‘simliklar 32 sm, shu genlarning dominant gomozigota holatida esa 50 sm bo‘yga ega bo‘lishadi. Agar retsessiv gomozigotali o‘simliklar dominant gomozigotali o‘simliklar bilan chatishtirilganda 192 ta o‘simlik olingan bo‘lsa, ularning qancha qismi 44 sm bo‘yga ega bo‘lishadi?

Masalaning echilishi:

uch juft retsessiv polimer genlar – a₁a₁a₂a₂a₃a₃ o‘simliklarning 32 sm. lik bo‘yini belgilaydi, uch juft dominant polimer genlar 50 sm. lik bo‘yni belgilaydi. Bo‘ylar o‘rtasidagi farqni aniqlaymiz: 50 – 32 = 18 sm.

18 sm. ni 6 ta dominant allelga bo‘lib, bitta dominant allelning ulushini topamiz: 18 : 6 = 3 sm. Demak, har bir dominant alel 3 sm. bo‘yning o‘sishini belgilaydi.

Ota-ona genotiplarini belgilaymiz:
32 sm 50 sm

P ♀ a₁a₁a₂a₂a₃a₃ X ♂ A₁A₁A₂A₂A₃A₃

g a₁a₂a₃ A₁A₂A₃

F₁ A₁a₁A₂a₂A₃a₃ - 41 sm

41 sm 41 sm

P ♀ A₁a₁A₂a₂A₃a₃ X ♂ A₁a₁A₂a₂A₃a₃

g A₁A₂A₃ A₁A₂A₃

A₁A₂a₃ A₁A₂a₃

A₁a₂A₃ A₁a₂A₃

a₁A₂A₃ a₁A₂A₃

A₁a₂a₃ A₁a₂a₃

a₁A₂a₃ a₁A₂a₃

a₁a₂A₃ a₁a₂A₃

a₁a₂a₃ a₁a₂a₃

F ₂ 1. A₁A₁A₂A₂A₃A₃ = 1 – 6 ta dominant = 50 sm 1 ta

2. A₁A₁A₂A₂A₃a₃ = 2 – 5 ta dominant = 47 sm

3. A₁A₁A₂a₂A₃A₃ = 2 – 5 ta dominant = 47 sm 6 ta

4. A₁a₁A₂A₂A₃A₃ = 2 – 5 ta dominant = 47 sm

5 . A₁A₁A₂A₂a₃a₃ = 1 – 4 ta dominant = 44 sm

6. A₁A₁a₂a₂A₃A₃ = 1 – 4 ta dominant = 44 sm

7. a₁a₁A₂A₂A₃A₃ = 1 – 4 ta dominant = 44 sm 15 ta

8. A₁A₁A₂a₂A₃a₃ = 4 – 4 ta dominant = 44 sm

9. A₁a₁A₂A₂A₃a₃ = 4 – 4 ta dominant = 44 sm

10. A₁a₁A₂a₂A₃A₃ = 4 – 4 ta dominant = 44 sm

11. A₁a₁A₂a₂A₃a₃ = 8 – 3 ta dominant = 41 sm

12. A₁a₁A₂A₂a₃a₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm

1 3. A₁A₁A₂a₂a₃a₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm

14. A₁a₁a₂a₂A₃A₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm 20 ta

15. a₁a₁A₂a₂A₃A₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm

16. a₁a₁A₂A₂A₃a₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm

17. A₁A₁a₂a₂A₃a₃ = 2 – 3 ta dominant = 41 sm

1 8. A₁a₁A₂a₂a₃a₃ = 4 – 2 ta dominant = 38 sm

19. A₁a₁a₂a₂A₃a₃ = 4 – 2 ta dominant = 38 sm

20. a₁a₁A₂a₂A₃a₃ = 4 – 2 ta dominant = 38 sm 15 ta

21. A₁A₁a₂a₂a₃a₃ = 1 – 2 ta dominant = 38 sm

22. a₁a₁A₂A₂a₃a₃ = 1 – 2 ta dominant = 38 sm

23. a₁a₁a₂a₂A₃A₃ = 1 – 2 ta dominant = 38 sm

2 4. A₁a₁a₂a₂a₃a₃ = 2 – 1 ta dominant = 35 sm

25. a₁a₁A₂a₂a₃a₃ = 2 – 1 ta dominant = 35 sm 6 ta

26. a₁a₁a₂a₂A₃a₃ = 2 – 1 ta dominant = 35 sm

2 7. a₁a₁a₂a₂a₃a₃ = 1 – 6 ta retsessiv = 32 sm 1 ta

	Dominant allellar soni
	6 ta	5 ta	4 ta	3 ta	2 ta	1 ta	0
Takrorlanish CHastotasi	1	6	15	20	15	6	1
O‘simliklar bo‘yi sm hisobida	50	47	44	41	38	35	32

Hamma o‘simliklar soni – 192 ta.

1/64 qismning ulushini topamiz: 192 : 64 = 3

1 ulushga 3 ta o‘simlik to‘g‘ri keladi. 44 santimetr bo‘yga ega bo‘lgan o‘simliklar 15 qismni yoki 15 x 3 = 45 ta o‘simlikni tashkil qiladi.

154-masala. Faraz qilaylik, suli o‘simligida don massasi uch juft allel bo‘lmagan genlarga (A₁, A₂ va A₃) bog‘liq. Uning bitta gomozigotali navi 4 g, ikkinchisi esa 10 g don bersa, ularni chatishtirilganda olingan F₁ va F₂ o‘simliklarida don massasi qanchadan bo‘ladi?

155-masala. Makkajo‘xori o‘simligida poyaning uzunligi to‘rt juft polimer gen orqali belgilanadi. SHu genlarning genotipda retsessiv holatda bo‘lishi poya uzunligining 40 sm bo‘lishini, ularning dominant gomozigota holatda bo‘lishi esa 320 sm bo‘lishini ta’minlaydi. Quyidagi genotipga ega jo‘xori o‘simliklari chatishtirilsa, ota-ona o‘simliklarning hamda F₁ va F₂ da olingan o‘simliklar bo‘yining o‘rtacha uzunligini aniqlang: A₁A₁A₂A₂A₃A₃a₄a₄ x a₁a₁a₂a₂a₃a₃A₄A_4.

156-masala*. Odamlarda terining qora rangi uch juft dominant noallel genlar tomonidan, oq rangi esa uch juft retsessiv allellar tomonidan boshqariladi. Bu polimer genlar kumulyativ effektga ega. Agar qora rangli afrikalik negr evropalik qizga uylansa, ularning oilasida tug‘iladigan bolalar – mulatlarning teri rangi jigarrang bo‘ladi.

oq tanli negr, qora tanli

P ♀ a₁a₁a₂a₂a₃a₃ X ♂ A₁A₁A₂A₂A₃A₃

g a₁a₂a₃ A₁A₂A₃

F₁ A₁a₁A₂a₂A₃a₃ – mulat, terisi jigarrang.

Agar shunday mulat yigit oq tanli qizga uylansa, ularning bolalarida teri rangi qanday bo‘ladi?

Masalaning echilishi:

oq tanli negr, qora tanli

P ♀ a₁a₁a₂a₂a₃a₃ X ♂ A₁a₁A₂a₂A₃a₃

g a₁a₂a₃ A₁A₂A₃, A₁A₂a₃, A₁a₂A₃, a₁A₂A₃,

A₁a₂a₃, a₁A₂a₃, a₁a₂A₃, a₁a₂a₃

F₂ A₁a₁A₂a₂A₃a₃ – mulat, terisi jigarrang

A₁a₁A₂a₂a₃a₃ - terisi och jigarrang

A₁a₁a₂a₂A₃a₃ - terisi och jigarrang

a₁a₁A₂a₂A₃a₃ - terisi och jigarrang

A₁a₁a₂a₂a₃a₃ - terisi bug‘doy rang

a₁a₁A₂a₂a₃a₃ - terisi bug‘doy rang

a₁a₁a₂a₂A₃a₃ - terisi bug‘doy rang

a₁a₁a₂a₂a₃a₃ - terisi oq rang.