Г е о с и ё с а т” фани Мавзу №1. Геосиёсатнинг назарий асослари

Геосиёсат предмети – дунё сиёсий харитасидаги геосиёсий жараёнлар, уларнинг юзага келиши, ҳаракатланиши ва ўзгариб боришини ўзида акс эттирувчи воқеалар ривожи.
Масалан, XX аср бошларидан геосиёсат предметининг бир элементи сифатида жамиятдаги иқтисодий жараёнлар намоён бўла бошлади. Илмий-техника революцияси эса жамиятнинг иқтисодий доирасини янги бир босқичга кўтарди. XX аср охирига келиб иқтисодий жараёнлар геосиёсат предметининг таркибий қисмига айланди. Айнан шу даврдан бошлаб дунёдаги сиёсий жараёнларга иқтисодиёт омилининг таъсири сезиларли равишда шаклланди.
Халқаро иқтисодий жараёнлар нафақат технологик, балки ташкилий жиҳатдан ҳам такомиллаша бошлади. Иқтисодий жараёнларнинг умумбашарийлашуви халқаро савдо, давлатлараро муносабатларда инвестиция, капитал ва бошқа омилларнинг аҳамиятини кўрсата бошлади. Табиийки, бу ва буларга мансуб бўлган бошқа иқтисодий тармоқлар нафақат халқаро ҳаётда муҳим ўринга эга, балки уларнинг дунёвий сиёсатга таъсир этаётганлиги ҳам реал ҳақиқатдир.
Бундан ташқари, замонавий геосиёсатнинг асосий муаммолари бўлиб келаётган қуйидаги масалаларни геосиёсий тадқиқотларнинг предмети сифатида кўриш мумкин:

• 
  илмий-техника революцияси ривожининг самараси бўлган ҳарбий-техникавий воситалар ва улар турларининг кўпайиб ва такомиллашиб бораётганлиги; ўз навбатида давлатларнинг ҳарбий-техника воситаларидан фойдаланиш, уларни ишлаб чиқариш ёки чиқармасликка нисбатан муносабатлари;
  
• 
  давлатлар ва халқлар ҳаётида муҳим аҳамиятга эга бўлаётган электрон алоқа воситаларининг биргина коммуникация воситаси эмас, уларнинг ҳарбий ва иқтисодий соҳаларга ҳам боғланиб кетаётганлиги масаласи;
  
• 
  жамиятдаги мавжуд маданият ва цивилизациялар, улар ўртасидаги мулоқот;
  
• 
  дунёвий ва миллий-ҳудудий динлар, уларнинг дунё халқлари турмуш тарзидаги ўрни, бирининг бошқасига ёки мавжуд дунёвий тартиботга нисбатан муносабати;
  
• 
  давлатлардаги мавжуд сиёсий тузумлар, уларнинг нафақат давлат, бошқа давлатларга ҳам таъсир этиш масаласи;
  
• 
  геосиёсий кучлар мувозанатига у ёки бу даражада таъсир этаётган демографик жараёнлар ва ҳ.
  

Геосиёсат предметини аниқлаш биргина мавжуд муаммоларнинг географик кўламигагина боғлиқ эмас. Бунда муаммога дахлдор бўлган ташқи ва ички омиллардан ташқари, етакчи давлатларнинг иштироки ёки уларнинг муаммога нисбатан муносабати масаласи ҳам муҳимдир. Айнан ушбу омиллар геосиёсат предметида турган ва тадқиқ этилаётган жумбоқларнинг тарқалиш даражасини (умумбашарий, минтақавий ёки давлатга мансублигини) белгилаб беради.