Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

15-rasm. 
Yirik zarrachali mahsulot uchun shlyuzning sxemasi
. 
1–bo‘shliq; 2–uyurma oqimlar; 3–shlyuz tubi; 4–mat; 5–trafaret; 6–yirik 
yengil zarracha va uning yo‘li; 7–mayda og‘ir zarracha va uning yo‘li. 
I - muallaq holdagi zarrachalar qatlami; II - birlamchi to‘planish qatlami; 
III - oxirgi to‘planish qatlami; 
Bu mahsulot yog‘och yoki metall eshkaklar yordamida shlyuz tubi 
bo‘ylab yuqoriga ko‘tarib beriladi (puch tog‘ jinslarini ajratish uchun). 
Yirik bo‘laklar qo‘l bilan olib tashlab, chiqindilar maydoniga jo‘natiladi. 
Shlyuz tubida qolgan xomaki boyitma alohida idishga yuvib tushiriladi va 
shlyuz yakunida joylashgan uskunalarga tozalash (dovodka) uchun 
yuboriladi [5].
Junli matoni yuvish maxsus bakda yuvish orqali amalga oshiriladi. 
Shlyuzlarda cho‘kmani ajratib olish ancha qiyin, ko‘p mehnat 
sarflanadigan 
jarayon 
hisoblanib, 
hozirgi 
ishlab 
chiqarilayotgan 
zamonaviy shlyuzlar avtomatlashtirilgan.
Shlyuzlar 20 mm dan yirikroq mahsulotni qayta ishlash uchun 
mo‘ljallangan chuqur to‘ldiriladigan va 20 mm dan maydaroq mahsulotni 
qayta ishlash uchun sayoz to‘ldiriladigan shlyuzlarga bo‘linadi. 
Mayin zarrachali mahsulotni boyitish uchun ishlatiladigan 
shlyuzlarga mahsulot (bo‘tana) yupqa qatlam bilan beriladi. 
 
Shlyuzlarning texnologik parametrlari va ishlash tartibi. 
Shlyuzlarning asosiy texnologik parametrlari: qattiq zarrachalarning 
bo‘tanadagi miqdori (zichligi), oqimining chuqurligi, shlyuzning qiyalik 
burchagi, shlyuz tubining turi, shlyuzning kengligi. Ular boyitilayotgan 
mahsulotning xossalariga qarab tanlanadi. 
 
Bu parametrlar ishlab chiqarish unumdorligi, ajralish va 
boyitmaning sifati kabi boyitish ko‘rsatkichlarni belgilaydi. 
Chuqur to‘ldiriluvchi shlyuzlar qalinligi 40-50 mm li taxta (doska) 
dan to‘g‘ri burchakli kesimli qilib tayyorlangan tarnovchadan iborat. 

---

52 
Shlyuzlarning uzunligi 15-18 m, kengligi 0,9-1,8 m, chuqurligi 
(balandligi) esa 0,75 dan - 0,9 m gacha bo‘ladi. Shlyuzning qiyalik 
burchagi 2-3
o
. Shlyuz tubiga trafaret to‘shaladi. Ko‘pincha, trafaretlar 
orasida cho‘kuvchi mayda og‘ir minerallarni ushlab qolish uchun butun 
shlyuz tubi bo‘ylab trafaret ostidan junli mato joylashtiriladi. 
Mayda zarrachali mahsulotni boyitish uchun sayoz to‘ldiruvchi 
shlyuzlardan foydalaniladi. Bunday shlyuzlar tubiga kiygiz, dag‘al tukli 
movut, karderoy, velvet kabi qoplamalar to‘shaladi [5].