Fizika va kimyo

Zanjir reaksiyalar kinetikasining asosiy tushunchalari.

Bir ikki va ko‘p malekulyar reaksiyalardan tashqari, zanjir mexanizmi bilan boradigan murakkab reaksiyalar xam bor. Tekshirishlar zanjir reaksiyalarni keng tarqalganini tastiqladi. Masalan, portlash, kreking jarayonlari, polimerlanish reaksiyalari yadro energiyasini olish va bir qancha jarayonlar zanjir mexanizmi bo‘yicha boradi.

N.N. Semenovning zanjir reaksiyalar nazariyasiga kfra zanjir reaksiyaning boshlanishiga aktiv markazlar bo‘lishi kerak. Bunday aktiv markazlar vazifasini valentligi to‘yinmagan atom va radikallar ( atom gruppalari) bajaradi.

Zanjir reaksiyalarning yana ba’zi alomatlari;

A) bu xil reaksiyalar qo‘shimcha moddalar mavjudligiga juda xam sezgir bo‘ladi. Masalan N₂ va Sl₂ aralashmasiga nabriy bug‘i kiritilsa, reaksiya qorong‘ida va oddiy temperaturada xam birdaniga boshlanadi.

B) zanjir reaksiyalar tezligi idish diametriga bog‘liq bo‘ladi. Zanjir reaksiyalarning tezligi idish diametrining kamayishi bilan kamayadi.

Zanjir reaksiyalar nazariyasiga binoan, aktiv markazlar –atom va radikallar uch xil revksiyaga;

A) zanjirning o‘zunligi reaksiyasigaE b) zanjirning davom etish reaksiyasiga, v) znajirning tarmoqlanish reaksiyasiga kirishuvi mumkindir.

A.Zanjirning o‘zilishi reaksiyasi.

Zanzir reaksiyalarning zanjir o‘zilishi deb atalgan bosqichida erkin valentlik yo‘qoladi yoki aktiv molekulalarning ko‘pchiligi o‘zlarining ortiqcha energiyasiniyo‘qotadi.

M asalan: N₂  Vr 2NVr reaksiyasida

N  N  N_2,Vr Vr Vr₂, NVr NVr reaksiyalar zanjirni o‘zilishi reaksiyalaridir.

B. Zanjirni davom etish reaksiyasi. Bu reaksiya vaqtida sistemada aktiv markazlar soni o‘zgarmay qoladi.

V. Zanjirning tarmoqlanish reaksiyasi. Bureaksiya natijasida sistemada aktiv markazlar soni ortadi. Zanjir bug‘umlarida xar qaysi yo‘qolgan bitta markaz o‘rniga xar qaysi yo‘qolgan xosil bo‘ladi. Masalan 2N₂ O₂  2N₂O reaksiyasida quyidagi reaksiyalar boradi.

N O₂  ON O N₂  O  ON  N