Fanning maqsad va vazifalari Kimyo fanining paydo bo'lish tarixi. Modda va materiya tushinchalari

Ayrim spirt	arning suvdagi va geksandagi eruvch
lanligi
Spirt	Molekula modeli	Suvda eruvchanligi	Geksanda eruvchanligi
CH3OH (metanol)		да	1,2
CH3CH2OH (etanol)		да	да
CH3(CH2)2OH (n-propanol)		да	да
CH3(CH2^OH (n-butanol)		1,1	да
CH3(CH2)4OH (n-pentanol)		0,30	да
CH3(CH2)5OH (n-geksanol)		0,058	да

Gaz-suyuqlik eritmalar. Juda kuchsiz molekulalararo o‘zaro ta’sirga ega bo‘lgan moddalar past qaynash temperaturasiga ega va bu oddiy sharoitdagi gazlarga ham taalluqli. Tegishlicha ular suvda juda kuchsiz eriydi, chunki eritilgan modda va erituvchi orasida molekulararo kuchlar juda kuchsiz. Qutbsiz va kuchsiz qutbli gazlarning suvli eritmalari bilan ularning suvdagi eruvchanligi korrelyasiyalanadi.

Quyidagi jadvalda. Gazning suvdagi eritmasi qaynash temperaturasi va uning suvda eruvchanligi orasidagi korrelyasiyasi.

Gaz	Eruvchanligi (M)*	Qaynash temperaturasi (K)
Ne	4,2*10^-4	4,2
Ne	6,6*10^-4	27,1
N2	10,4*10^-4	77,4
CO	15,6*10^-4	81,6
O2	21,8*10^-4	90,2
NO	32,7*10^-4	121,4
Temperatura 273^0K va bosim		atm

Qutbsiz gazning oz miqdori haqiqatdan ham eriydi va hayot uchun muhim bo‘lishi mumkin. 25⁰S va 1 atmosfera bosimida O₂ ning suvda eruvchanligi 3,2 ml/100 ml, ammo bu suv hayvonlarining suvdagi hayoti uchun etarli bo‘ladi. Ayri m hollarda qutbsiz gazning eruvchanligi yuqoriday tuyuladi, bu uning erituvchi bilan o‘zaro ta’siriga bog‘liq. Kislorod suvga nisbatan qonda yuqori darajada eriydi, chunki u gemoglobin bilan qizil qon tanachalariga bog‘lanadi. SO₂ suvda juda eriydigan ko‘rinadi (81ml SO₂/100ml H₂O da 25⁰S va 1 atmosfera bosimda), ammo bu uning H₂Obilan o‘zaro ta’sir reaksiyasi hisobiga amalga oshadi:

SO2(g) + H2O H⁺(_SUvli) + HSO3^-(suvli)

Gaz-qattiq eritmalar.

Gazli va qattiq eritmalar ham muhim ahamiyatga va keng qo‘llanilish sohasiga ega. Gaz-gaz eritmalar. Barcha gazlar bir-biri bilan aralashadi. Havo gazli eritmaning klassik misoli bo‘lib, u o‘z tarkibida turli proporsiyadagi 18 komponent tutadi. Davolashda va xirurgik operatsiyalarda qo‘llaniladigan anesteziya uchun gaz, gazli eritmalarga yana bir misoldir.

Eriydigan gaz-qattiq modda. Gaz qattiq moddada eriganda, u qattiq zarrachalar orasidagi bo‘shliqni egallaydi. Vodorod begona aralashmalar yuqidan tozalanishi mumkin, agarda uni palladiy orasidan o‘tkazilsa. Faqat vodorod molekulalari sezilarli kichik bo‘lganligi uchun palladiy atomlari orasiga joylashadi va Pd-H bog‘larini hosil qiladi. Vodorod atomlari Pd ning bir atomidan boshqasiga harakatlanib boradi va oxir-oqibat Pd dan ajralib H2 molekulalari holida ajraladi.

Qattiq modda - qattiq modda eritmasi. Qattiq moddalar diffuziyaga juda kam darajada uchraydi, shuning uchun odatda geterogen bo‘ladi. Ayrim qattiq eritmalarni qattiq moddalarni suyuqlantirib olish mumkin, ularni aralashtiriladi va sovutiladi. Ko‘pgina qotishmalar qattiq eritmalardir. Latun qattiq eritmaga misol bo‘la oladi, u Zn va Cu ning aralashmasidan iborat. Mumlar qattiq amorf eritmalardir. Tabiiy mum biologik qattiq eritmadir. U suvda erimaydi, ammo ayrim erituvchilarda eriydi.

• 
  Eritma- molekulalararo o‘zaro ta’sir kuchlari hisobiga erituvchida eritilgan erigan moddadan iborat gomogen sistema.
  
• 
  Eritmalarda ion-dipol, ion-induksiyalangan dipol va dipol-induksiyalangan dipol o‘zaro ta’sirlar amalga oshadi.
  
• 
  agar eritilgan moddada va erituvchida o‘xshash molekulalararo kuchlar hosil qilsa, u holda ularni almashtirganda eritma hosil bo‘ladi, bunda bu o‘zaro ta’sir kuchlari eritilgan modda molekulalari va erituvchi molekulalari orasida sodir bo‘ladi.
  
• 
  ionli birikmalari suvda eritilganda ularning ionlari vodorod bog‘lari hisobiga gidrat qobiqchalari bilan o‘ralgan bo‘ladi.
  
• 
  Turli erituvchilarda organik birikmalarning eruvchanligi ularning qutbli va qutbsiz tashkil etuvchilarining nisbiy o‘lchamlariga bog‘liq bo‘ladi.
  
• 
  Qutbsiz gazlarning suvda eruvchanligi komponentlar orasidagi kuchsiz molekulalararo o‘zaro ta’sir kuchlari hisobiga juda kichik bo‘ladi. Gazlar aralashadi (bir-birida eriydi) va ular zich joylashtirilgan zarrachalar orasidagi bo‘shliqni to‘ldirgan holda qattiq moddalarda eriydi.
  
• 
  Qattiq eritmalarga qotishmalar va mumlar kiradi.