Falsafa asoslari

Oilaning psixologik, ijtimoiy-ma’naviy muhitining farzand tar- biyasiga ta’siri. Oila nomusi va sha’nini saqlashda ota-ona va farzandlar mas’uliyati. Har bir insonning shakllanishi, voyaga yetishi, o‘zini shaxs sifatida namoyon etishida u tarbiya topgan oiladagi tarbiyaning, ma’naviy-ruhiy muhitning o‘rni kattadir. Shuning uchun ham ajdodlarimiz qurilajak oilaning mustahkam- ligini ta’minlaydigan jihatlarga alohida e’tibor qaratganlar. Yetti pushtini surishtirishdan tortib, oilaviy tutumini, mahalladoshlari- ning bo'lajak qudalar, kuyov yoki kelin haqidagi fikrlarini, kasbu korini batafsil o‘rganishgan. Yosh oila asoschilarining oila qu- rishga tayyorgarligini hisobga olish esa eng muhim omil sanalgan.

Haqiqatan ham, yoshlarning jismonan yetuklikka erishgani hali ularni oila qurishga tayyorligini bildirmaydi. Qachonki, ikki yosh ham kichik jamiyat, ya’ni oilani barpo etishga ruhan tayyor bo‘lsalar, shundagina to‘kis oila bunyod bo‘lishi mumkin. Mu- taxassislarning fikrlariga qaraganda, bugungi kunda ayrim ota- onalar orzu-istaklarini tezroq ro'yobga chiqarish maqsadida yoki farzandi oldidagi mas’uliyatdan qochish uchunmi, farzandlarini erta turmush qurishga undashmoqda. Ming afsuski, bu ko‘pincha ajralishlar bilan tugamoqda.

Oilada er-xotin bir-biri bilan nafaqat sevgi-muhabbat rishtalari orqali bog‘langan, balki iqtisodiy-ijtimoiy, ma’naviy-tarbiyaviy, eng muhimi avlodlarni dunyoga keltirish, tarbiyalash va jami- yatga yetkazib berishdek o‘ta mas’uliyatli vazifa bilan ham o‘zaro bog‘liqdirlar. Chunki «oila hayotning, avlodlarning davomiyligini ta’minlaydigan, muqaddas urf-odatlarni saqlaydigan, kelajak nasl- lar qanday inson bo‘lib yetishishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan tarbiya 0‘chog‘idir^¹. Bunda ularning maqsad-muddaolari uyg‘un, intilishlari mushtarak bo‘lishi katta ahamiyat kasb etadi.

Oila insonning o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga sha- roit tug‘diradigan, ruhan orom oladigan makoni bo‘lishi bilan


¹ Falsafa qisqacha izohli lug‘at. - T.: Sharq, 2004. - 241 b.

296





birga «asosiy ishxonasi» desak, mubolag‘a bo‘lmaydi. Bu yerda er ham, xotin ham o‘z vazifasini og‘ishmay bajarsagina farzand- lari qobil, dasturxoni to‘kin, el-yurt o‘rtasidagi obro‘si yuksak bo‘ladi. Har tomonlama yetuk, barkamol avlod sog‘lom muhitda, ma’rifatli, mehnatkash, uzoqni ko‘ra oladigan ota-onalarning qo‘l ostida voyaga yetadi.

Milliy tarbiya tizimida oila ma’naviyati, undagi ota-onaning o‘rniga ajdodlarimiz alohida e’tibor berishganlar. Chunonchi, mil- liy ma’naviyatning shakllanishiga beqiyos hissa qo‘shgan, o‘zbek oilalarida azaldan sog‘lom turmush tarzi, muomala madaniyati mavjudki, bu, o‘z navbatida ota-ona va farzandlar o‘ziga xos ax- loqiy qadriyatlarga munosabatlarida, ro‘zg‘orni saranjom tutish, o‘ziga-o‘zi xizmat ko‘rsatish tamoyillarida o‘z ifodasini topgan. Milliy an’analarimiz ichida bola tarbiyasiga doir urf-odatlar ayniqsa, muhim o‘rin tutadi. Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, xalqning sof holda ko‘rinishi bolalarda namoyon bo‘ladi. Qa- chonki bolalarda milliylik o‘lar ekan, bu millat o‘limining bosh- lanishini bildiradi. Tarbiyada milliylik qancha ko‘p saqlanib qol- gan bo‘lsa, shu millat shuncha kuchli madaniyatga ega, ma’naviy boy hisoblanadi¹.

Oiladagi to‘g‘ri tarbiya dastlab ota-onaning namunali, ular- ning o‘zaro iliq va samimiy munosabatlari orqali amalga oshirila- di. Oiladagi ota-ona va boshqa oila a’zolarining gazeta va jur- nallar, badiiy asarlarni o‘qishi, ma’naviy-ma’rifiy ko‘rsatuvlarni ko‘rishi hamda ularga oilaviy munosabatlarini bildirishi yoshlar tarbiyasiga ijobiy ta’sir etadi. Oila o‘rnini bosuvchi boshqa ijti- moiy institut hali kashf etilgani yo‘q. Oila shaxs, davlat, jamiyat va boshqa ijtimoiy institutlar o‘rtasidagi munosabatlarda vositachi o‘rnini o‘taydi. Oilaning o‘z vazifalarini bajarishi avlodlar tari- xiy izchilligining saqlanishi, shaxs va jamiyat rivojlanishi jamiyat taraqqiyotining muhim sharti hisoblanadi. Oilaviy tarbiya — bu, avvalo ota-onaning o‘zini tarbiyalash demakdir. Ota va ona oila deb atalmish muqaddas qo‘rg‘onning ustunlari. Ular qanchalik


¹ Bojikob r.H., Bay6eKOBa r.Zt. 3THoneaarorHKa.— T.: ®aH, 2000. 38-

6eT.