Falsafa asoslari

207



Masalan:

Hamma san’atkorlar qo'shiqchidir.

Ba’zi san’atkorlar qo'shiqchi emas.

Bu ikki mulohaza bir vaqtda chin ham, yolg‘on ham bo‘la olmaydi. Ulardan biri (Ba’zi san’atkorlar qo‘shiqchi emas) albatta chin, ikkinchisi yolg‘on, uchinchi mulohazaga o‘rin yo‘q.

Demak, Uchinchisi — istisno qonuni:

1. 
   Ikki zid yakka mulohazalarga nisbatan.
   
2. 
   Umumiy tasdiq va juziy inkor etuvchi mulohazalarga nis- batan.
   
3. 
   Umumiy inkor va juziy tasdiq mazmunidagi mulohazalarga nisbatan qo‘llanadi.
   

«Uchinchisi — istisno» qonunida ham, nozidlik qonunidagi kabi vaqt, munosabat, obyekt aynanligiga rioya etish shart, aks holda bu qonun o‘z kuchini yo‘qotadi, fikrning izchilligiga zarar yetadi va mantiqsizlikka yo‘l qo‘yiladi.

«Uchinchisi — istisno» qonuni, boshqa mantiqiy qonunlar sin- gari, ziddiyatli mulohazalarning chin yoki yolg‘onligini aniqlab berolmaydi. Buning uchun voqea va hodisalarning rivojlanish qo- nuniyatlarini bilish talab qilinadi. Inson o‘z bilimlariga asoslan- gan holda o‘zaro zid mulohazalardan qaysi biri chin yoki yolg‘on ekanligini aniqlaydi. Bu qonun o‘zaro zid mulohazalar bir vaqtda chin bo‘lmasligini tasdiqlaydi.