F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

Mavzuga oid savol va topshiriqlar. 
1.
Zilzilalar qanday shakllanadi ? 
2.
Zilzila hosil bo`lishidagi omillar qanday guruhlarga bo`linadi ? 
3.
Zizila kuchi qanday aniqlanadi? 
4.
Zilzila ta`sirida qanday jarayonlar shakllanadi ? 
5.
Yer yuzasida va O`zbekistonda qayd etilgan eng kuchli zilzilalardan 
qaysilarini bilasiz, ular hosil bo`lishiga ko`ra qaysi turga mansub ? 
Vulqon otilishi natijasida shakllanadigan tabiiy geografik jarayonlar 
Vulkan- (lotincha vulkanus-olov, yong`in) jarayonini odamlar qadimdan 
kuzatib kelganlar. Tabiiy geografik jarayonlar ichida eng qo`rqinchlisi vulqon 
otilishidir. Vulqonlar harakatidan yer po`stida kuchli o`zgarishlar ro`y beradi va 
yangi relyef shakllari hosil bo`ladi.
Hozirgi kunda ma`lum bo`lgan harakatdagi vulqonlar 500 dan ortiq. 1970 
yillarda okeanlarni tekshirishlar natijasida vulqonlarning quruqlik va okean ostida 
ma`lum bir yo`nalishda joylashganligi aniqlandi. Vulqonlarni geografik tarqalishi 
asosan ikki yo`nalishda bo`lib, birinchisi Tinch okean “olovli halqasi” deb ataladi. 

---

90 
Ushbu hududda yer yuzasida ma`lum bo`lgan vulqonlarning 60 % i joylashgan. 
Ikkinchi mintaqa esa O`rta yer dengizi- Himolay- Janubi-sharqiy Osiyo hududiga 
to`g`ri keladi. Bulardan tashqari Atlantika va Hind okeanida, Antarktida yaqinidagi 
orollarda ham so`nmagan vulqonlar mavjud. 
11
24
-
rasm. Vulqon otilish jarayonini hosil bo`lishi. 
Vulqonning otilishi, lavaning qotish jarayonida bug` va vulqon suvlari 
ajralib chiqadi. Vulqonlar otilishi qisqa,davriy va uzoq davom etishi, ba`zilari 
butunlay so`nib qolishi mumkin. Shunga ko`ra vulqonlar so`ngan hamda 
so`nmagan vulqonlarga bo`linadi. So`nmagan vulqonlar otilish xususiyatlariga 
qarab Gavayi, Stromboli, Vulkan, Gumbazli tiplariga bo`linadi.