Evolutsion ta'limot

Darvinning yirik asarlari. Darvin dunyo safaridan qaytgach, to'plangan mate­riallar ustida Angliyaning ko'zga ko'ringan tabiatshunos olimlari bilan hamkorlikda shug'ullana boshladi. Shu bilan bir qatorda yangi hayvon zotlari, o'simlik navlarini chiqarish tajribasini o'rgandi hamda ilgari o'tgan va o'ziga zamondosh bo'lgan tabiat­shunos olimlarning asarlari bilan tanisha boshladi hamda evolutsiyaning ayrim muam-moh masalalarini yechish bo'yicha tinmay tadqiqot ishlarini olib bordi. Shularga asoslanib, u organik olamning tarixiy taraqqiyoti haqida dastlab 1842-yilda ilmiy asar

yozdi. Uni yana 15 yil davomida kengaytirdi, chuqurlashtirdi, ishonchli dalillar bilan boyitdi va nihoyat, 1859-yilda «Turlarning paydo bo'lishi» degan mashhur asarni nashr ettirdi.

Mazkur asarda olim zot va navlarni chiqarish tajribasini tahlil qildi, irsiyat va o'zgaruvchanlikka va sun'iy tanlash, uni formalariga to'xtaldi. So'ngra tabiiy sharoitda-gi organizmlarda ro'y beradigan o'zgaruvchanlik, yashash uchun kurash, tabiiy tanla-nish, evolutsiyaning embriologik, solishtirma anatomik, paleontologik, biogeografik dalillariga oid ma'lumotlar keltirdi.

Darvin ana shu ma'lumotlarga asoslangan holda turli era va davr- larda organik olamda to'xtovsiz o'zgarishlar sodir bo'lganini, organik oiam evoiutsiyasi haqiqat ekanligini ta'kidlaydi.

O'z ta'limotini har tomonlama asoslash uchun u yana bir necha asarlarni yozdi. Ulardan «Xonakilashtirilgan hayvon, madaniy o'simliklarning o'zgaruvchanhgi» (1868), «Odamning paydo bo'lishi va jinsiy tanlanish» (1871), «0'simliklar olamida chetdan va o'z-o'zidan changlanishning ta'siri» (1876) kabilami ko'rsatib o'tish mumkin.

Bu asarlarda olim organik olam evolutsiyasiga oid ko'p dalillar keltirdi va o'zidan oldin o'tgan zamondoshlarining bu sohadagi tadqiqot natijalari, fikr-mulohazalarini bayon etdi.