Energiyasi nazorati va hisobining avtomatlashtirilgan tizimlari

8.2. "Continuum" avtomatlashtirilgan tizimi. 
Oldindan  to‘lovni  hisobga  oladigan  elektr  o‘lchash  tizimlari,  shubhasiz, 
kichik  dvigatelli  iste’molchilarga  murojaat  qiladi.  Uy  iste’molchilari  uchun 
mavjud  elektr  energiyasini  hisoblagichlarini  sezilarli  darajada  qimmat 
narxlarda  almashtirish  talab  etiladi.  Uy-joy  kommunal  xo‘jaligida 
hisoblagichlarning  90  foizi  20-30  yil  davomida  almashtirilmasdan  va 
tekshirilmasdan  ishlaydi.  Ularning  aksariyati  –  2,5  darajali  aniqlik  bilan  va 
almashtirishni talab qiladi. ENHAT MI ga mos moslamalar o‘rnatilishi kerak. 
Ularning  narxining  taxminan  30  foizi  o‘lchov  vositalarining  narxi 
hisoblanadi. 
Jadvalda  ENHAT  BPlarning  bir  nechta  turlari  keltirilgan.  13.4,  13.5. 
Boshqa ASQuE BP: 
"Politarif-A"  -  "VNIIM  them"  Davlat  unitar  korxonasining  GIC  SI.  D.I. 
Mendeleev " 
"DEKART F. Albion" (CHelyabinsk) - aqlli kartalar. 

---

157 
 
Keling,  mahalliy  ENHAT  BP  tizimlarini  ko‘rib  chiqaylik.  ENHAT 
"Continium"  (IAC  NIT  "Continium",  Moskva,  www.continium.ru)  Rossiya 
Federatsiyasining  davlat  standarti(o‘lchov  asboblari  davlat  reestriga  19687-
00)  tijorat  buxgalteriya  tizimlarida  foydalanish  uchun  mamlakatda 
foydalanish uchun tasdiqlangan. "Continium" ENHAT ning strukturasi. 8.2.1. 
8.2.1 - jadval  
Uy  va  kichik  motorli  foydalanuvchilar  uchun  mavjud  bo‘lgan 
avtomatlashtirilgan o‘lchash tizimlarining xususiyatlari. 
 
ENHAT 
turi 
Hisoblagich 
lar va USPD 
Yig‘ish, 
saqlash va 
yuqori sathga 
uzatish 
kontrolleri 
Ishlab 
chiqaru
v 
chi 
Kommentariy 
«EMOS
-MZEP» 
Etajdagi shitda 
o‘rnatilgan 
elektr tarmoq 
modemli 
4 ili 12 impulsli 
hisoblagichlar 
(KS). 
Hisoblagich 
qopqog‘i tagiga 
o‘rnatiladi
 
 
Tarmoq 
kontrolleri – 
jamlagich  
(KSN)(podezd 
yoki uyga bitta), 
255+4 gacha 
hisoblagichlar, 
TP ga 15 tagacha 
KSN 
 
MZEP, 
Moskva 
METZ, 
Mitishi 
Energoresurlar 
ning istalgan turi. 
Hisoblagichlarga 
qo‘shimchalar 
mavjud: 
1. Impulsli 
chiqish; 2. Elektr 
iste’mol haqida, 
tarif bo‘yicha 
narxlar  
indikatsiyasi; 3. 
Bularning 
elektron kalitga 

---

158 
 
yozuvi. 
«ANKO
M» 
Maxsuslash-
tirilgan elektr 
hisoblagichlar 
SE 2726 M 
(bitta faza), 
SE 2727M 
(uchta faza.), 
kuchli RLC 
tarmoqning 
modemi mavjud 
UPD 600. bitta 
faza. 500 gacha 
Uchta  faza. 
128 gacha. 
LEMZ, 
Sankt-
Peterbur
g 
Identifikatsiya 
nomer va tarmoq 
adres foydalanuv 
chidan 
himoyalangan 
EPPZU da 
saqlanadi 
 
«Politari
f-A» 
El.hisoblagichla
r SE 2726 -12M 
(bitta faza.), 
SE2727M, 
F669M (uchta 
faza.). 1,0/PLC, 
RS-485, IRPS 
dan yomon emas 
64 gacha - UPD 
600. 
Almashtirish 
interfeyslari 
UPD-PEVM –
PSTN/GSM/LAN 
38600 kbit/s 
gacha 
 
LEMZ 
Tijorat yoki 
texnik, jumladan 
suv bo‘yicha 
telemetriya va 
x.k. DT 3 satxli: 
quyi-UPD, o‘rta – 
PEVM, yuqori –
energosbыtdagi 
server 
KPTS 
Elektron kalitli 
KE-P va KE-S 
(smart-kartalar) 
ko‘p tarifli 
elektron 
hisoblagichlar 
To‘lovlarni qabul 
qilish punktlarida 
oldindan to‘lov 
 
LEMZ 
– 

---

159 
 
«Teleka
rt» 
Shaxsiy 
hisoblagichlar 
PSCH, 
SEBning 
kartochnkali 
interfeysi 
– 
Z-d im. 
Frunze, 
Nijniy 
Novgor
od 
Smart-karta yoki 
avvaldan 
to‘lov fakti 
bo‘yicha to‘lov 
«Energo
resurslar
» 
Kichik 
korxonalar 
uchun Impulsli-
adapter MUR-
1001.3 – RS 485 
– registrator 
MUR-1001.7 
Kichik 
korxonalar uchun 
Impulsli-adapter 
MUR-1001.3 – 
RS 485 – 
registrator MUR-
1001.7 
NTS 
«Agro», 
Ivanovo 
– 
Smart 
IMS 
SM 
hisoblagichlar 
(klass 1,0), ichki 
qurilgan 
elektr tarmoq 
modemli 
SM 
hisoblagichlar 
(klass 1,0), ichki 
qurilgan 
elektr tarmoq 
modemli 
ZAO 
«Energe
ticheski
e 
sistemы 
i 
kommu
nikatsii
», 
Moskva 
ZAO 
«Energetichesk
ie sistemы i 
kommunikatsii
», Moskva 
«Energo
sbыt» 
SET1-4A.2 
hisoblagichga 
ichki qurilgan 
RS 485 bo‘yicha 
O‘rama juftlik 
bo‘yicha 
(255 hisobla 
gichgacha) 
Gosudar
stvennы
y 
Ryazans
Gosudarstvenn
ыy Ryazanskiy 
pribornыy 
zavod 

---

160 
 
axborot yig‘ish 
 
jamlash kontrol 
leri 
 
kiy 
priborn
ыy 
zavod 
«Neyron
» 
– 
Domga 
«NEYRON» 
ASDUE 
terminali. 
250 datchikkacha 
NPO 
avtomat
iki, 
Ekaterin 
burg 
Impuls signalli 
energo 
resursning 
istalgan turi 
«Kontin
ium» 
Ixtiyoriy 4 
gacha impulsli 
hisoblagichnin 
elektr tarmoq 
modemi RLM-
4C (kvartiraga 
yoki etaj shitiga 
bitta) 
 
Malumot 
lar jamlovchi 
lokal blok– 
kontroller 
(LBSD), TPda 
512ta  gacha 
USPD, 1024 ta 
gacha 
hisoblagichlar 
 
IATS 
NTI 
«Kontin
ium», 
Moskva 
Energoresurs 
larning 
istalgan turi 
 
8.2.3 - jadval 
ENHAT uy va kichik avtomobil iste’molchilari narxi 
ENHAT turi 
USPD hisoblagich 
narxi, rub. 
Sena kontrollera sbora, 
xraneniya i peredachi na verxniy 
uroven v 1 kv. 2002, rub. 
EMOS-
Kanalga 1500 
  

---

161 
 
MZEP 
ANKOM 
SE2726M  –  2580; 
SE2727M – 4680 
Bir fazali – 2940; uch fazali – 
4680 
«Kontinium» 
2400 (eski hisoblagich,  
TP va server orasida 
UPD yo‘q),  3600 
(yangi hisoblagich) 
 
2400 (eski hisoblagich,  TP va 
server orasida UPD yo‘q),  3600 
(yangi hisoblagich) 
 
"Continium" - bu elektr o‘lchagichlar, sovuq va issiq suv hisoblagichlari, 
gaz  hisoblagichlarining  telemetrik  chiqindilaridan  masofadan  turib  o‘lchash 
uchun  axborot-o‘lchov  tizimi,  yig‘ilgan  ma’lumotlarni  raqamli  shaklga 
o‘tkazish uchun, astronomik vaqtga bog‘liq va raqamli uzatish orqali uzatish 
aloqa kanallari. 
Axborot to‘plash va nazorat qilish komandalarini uzatish amalga oshiriladi: 
-  220/380  V  tarmoqlariga  kabel  va  uy  elektr  tarmoqlari  orqali  bir 
transformator podstantsiyasidan oziqlanadigan obyektlar chegarasida; 
-  Uy-joy  ta’mirlash  boshqarmasi  yoki  boshqa  ma’muriy-hududiy  birlikda 
axborotni  uzatish  tizimini  tanlash  mijozning  iltimosiga  binoan  aniqlanadi 
(elektr  tarmog‘i,  telefon  kanali,  ajratilgan  liniya,  radio-modem,  uyali  aloqa, 
noutbuk), shahar darajasida - tezkor aloqa kanallari orqali; 
- axborotni tezkor qayta ishlash har bir tumanning tezkor nazorat xonasida va 
energiya 
yetkazib 
beruvchilari  dispetcherlik  xizmatida  o‘rnatilgan 
kompyuterlar tomonidan amalga oshiriladi. 
Tizim  energetika  kompaniyalari  va  mahalliy  elektr  tarmoqlari, 
kommunal 
xizmatlar, 
uy-joy 
kooperativlari 
(konditsionerlari), 
kondominyumlar, dacha va kottejlar xizmatlarini ko‘rsatuvchi korxonalar va 
korxonalar tomonidan foydalanilishi mumkin. 

---

162 
 
AMR  tizimi  "Continuum"  bir  nechta  darajasini  o‘z  ichiga  olgan, 
ierarxik  tuzilishga  ega:  elektr  energiya,  suv  yoki  gaz,  turar-joy  birligi  oqim 
tezligini o‘lchash va darajasi billing markaziga tugaydigan, hisobga markaziy 
iste’mol  maydoni,  bir  shahar  yoki  maydonlarni  olib  kelgan.  Har  holda, 
qamrovi tizimi darajalari vazifaga qarab, cheklangan bo‘lishi mumkin, lekin 
keyinchalik, o‘lchash nuqtalari katta sonini qoplash uchun qo‘shimcha modul 
va kichik tizimlar o‘rnatish o‘lchanadigan qadriyatlar ro‘yxatini kengaytirish 
yoki  oqish  uchun,  masalan,  (qo‘shimcha  nazorat  funktsiyalarini  joriy  qilish 
imkoniyati  har  doim  mavjud  tizimi  allaqachon  funksiyali  o‘zgartirmay 
ruxsatsiz ulanishlarni). 
Eng  pastki  darajadagi  tizimda  ma’lumotlar  yig‘ish  va  uzatish 
qurilmalari  impulsli  telemetriya  chiqishi  bilan  hisoblagichga  ulangan  PLM-
4C elektr tarmog‘idan modem (ESM) shaklida ishlaydi. Har bir modul 1-dan 
4-gacha  sarflanadigan  sarf-xarajatlarni  ro‘yxatga  oladi,  ularni  nominal 
miqdorlarga  (elektr,  suv  yoki  gaz  iste’moliga)  qayta  hisoblab  chiqadi  va 
ularni  doimiy  bo‘lmagan  xotiraga  joylashtiradi.  Tizimning  keyingi  darajasi 
bilan  (xonadon  darajasi  bilan)  aloqa  IEC  eIA-600  protokoli  (CEBus) 
yordamida  2500  bud  o‘tkazish  tezligi  bilan  uy  elektr  kabellari  liniyalari 
bo‘yicha  amalga  oshiriladi.  Xatolarni  aniqlash  va  tuzatish  bilan  ma’lumot 
paketlarini shakllantirish va uzatish. Kirish usuli CSMA / CD. 
Uy  darajasida  tizim,  bir  tomondan,  kabelning  uch  bosqichiga  va 
tizimning  keyingi  darajasi  bilan  aloqaga  bog‘langan  mahalliy  ma’lumotlar 
yig‘ish  birligidan  (LBCD)  foydalanadi.  Keyingi  bosqichda  markaziy 
boshqaruv  xonalari  (CD)  tashkil  etilib,  ularning  har  biri  mikro  maydonning 
bir  necha  uylarida  o‘lchovlar  uchun  mas’uldir.  Ushbu  darajadagi  tizim, 
energiya  ta’minoti  kompaniyasining  xodimlari  LBSD  birliklari  bilan 
bog‘langan  bir  yoki  bir  nechta  ishni  anglatadi,  ular  o‘tgan  davrda 
ko‘rsatmalar o‘qib, dastlabki ishlashni amalga oshiradi. 

---

163 
 
DRC  hisoblagich  puls  chiqishi  ulangan  telemetriya  jarayonining 
joylarda  bevosita  o‘rnatilgan.  Har  bir  qurilma  bir  vaqtning  o‘zida  4 
taymergacha ulanishlari mumkin. 
LBDD IP66 himoya darajasiga ega har qanday qulay joyda o‘rnatilgan 
- yerto‘la, kommutatorlarning yoki transformator nimstansiya ham 512 DRC 
qurilmasiga  javob  beradi,  ular  bilan  muloqot  qilish  uchun  uch  fazali  uy-joy 
kabelidan foydalanadi. Ma’lumotlar LBSD va rejim o‘zgarishi tadqiqot metr 
Access  aloqa  kanallari  har  qanday  foydalanish,  masofadan  -  telefon,  radio, 
internet  va  boshqa  iloji  rejimida  va  to‘liq  muxtoriyat  tomonidan,  davriy 
ulanish  LBSD  noutbuk  va  to‘plangan  dalillarni  o‘qib  bilan.  Qayta  ishlash 
tizimi  bir  yoki  bir  nechta  kompyuterlarda  tarqatilishi  mumkin  bo‘lgan 
maxsus  dasturiy  ta’minot  va  indikatorlarni  masofadan  o‘qish,  saqlash  va 
qayta ishlashga xizmat qiladi. 
Markaziy dispetcherlik markazi (LDD) LBSD operatsiyalari rejimlarini 
o‘zgartirish, ro‘yxatga olish tizimini o‘qish va monitoringini amalga oshiradi, 
ma’lumotlar  bazasidagi  ko‘rsatkichlarni  qayd  etadi,  muvozanat  guruhlari 
monitoringi va energiya kompaniyalarining hisobotlarini ta’minlaydi. LBSD 
bilan  ulanish  va  ma’lumotlar  almashinuvi  xodimlar  uchun  qulay  vaqtda 
(doimiy aloqani talab qilmaydi) amalga oshirilishi mumkin. 
Billing  quyi  tizimi.  Billing  quyi  tizimi  dasturiy  ta’minoti  yordamida 
energiya  sarfi  imtiyozlar,  imtiyozlar  va  tarif  zonalari  hisobga  olingan  holda 
hisoblab  chiqiladi.  To‘lovlar  uchun  to‘lovlar  avtomatik  tarzda  tuziladi. 
Sozlarini o‘zgartirishning moslashuvchan mexanizmi joriy yordam tizimi va 
boshqa xususiyatlarga qarab qo‘llab-quvvatlanadi. 
"Continium"  ENHAT  tizimi  vandalga  chidamli,  tashqi  sharoitlarga 
befarq  bo‘lmagan,  sanoat  faoliyatining  barcha  talablariga  javob  beradi, 
ruxsatsiz  kirishdan  himoyalangan  va  uzoq  xizmat  muddati  (kamida  30  yil) 
uchun mo‘ljallangan. 

---

164 
 
Hozirgi  kunda  kompaniya  Moskva  viloyati  Savdo-sanoat  palatasining 
a’zosi bo‘lib, Moskva viloyati energetika komissiyasiga ekspertlar tashkiloti 
sifatida  akkreditatsiyadan  o‘tgan.  Kompaniyada  qo‘llab-quvvatlash 
xizmatlari tashkil etilib, mijozning shaxsiy tarkibi tizimning mustaqil ishlashi 
uchun tayyorlanadi. 
 
8.2.2-rasm. Kontroller 
UPD-600 
ENHAT  «Continium»  haqida  qo‘shimcha 
ma’lumotlar  8.2.2-rasmda  keltirilgan.  ENHAT 
«Continium» 
Podmoskoveda 
(Ximki, 
Lyubersы,  Troitsk,  Krasnogorsk  va  x.k.), 
Sankt-Peterburgda, 
Maloyaroslavsda 
joriy 
etilmoqda.  Moskva  va  Kaliningradda  pilot 
loyihalar amalga oshirilmoqda. 
Tashqi  ko‘rinishi  8.2.2-rasmdam  keltirilgan, 
LEMZning  «Politarif-A»  ishlab  chiqarilgan 
istiqbolli ENHAT BP ning, jamlash, saqlash va 
yuqori  sathga  uzatish  kontrolleri  UPD-600 
ko‘rib chiqamiz. 
 
 
Uch  fazali  to‘rtta  0,4  kV  elektr  tarmog‘iga  (A,  B,  C,  N)  elektrmeters 
TSE2726-12M,  TSE2727M,  RS485  bilan  counters  TSE2727  elektr 
energiyasi  bilan  ma’lumotlar  almashish  uchun  RS485  interfeysi  bilan, 
ma’lumotlarni  uzatish,  Destination  DRC-600.Obmen  ma’lumotlar  (PSTN), 
uyali  (GSM)  yoki  kompyuter  (LAN)  tarmog‘i  orqali  energiya  iste’moli 
haqida ma’lumot. 
UPD-600 dasturiy ta’minoti bilan ma’lumot uzatish qurilmasi apparat-
dasturiy  ta’minot  paketini  taqdim  etadi.  Umuman,  HPA  anketalar  modem 

---

165 
 
counters bir kiritish o‘rnatilgan (bir o‘rtacha yuz bermoqda transformator 0,4 
kV cho‘nqir kiritilgan). 
UPD-600 ning asosiy funksiyalari: 
- tarmoq o‘lchagichlaridan ma’lumotlarni o‘zlarining o‘chuvchan bo‘lmagan 
xotirasiga yozish bilan o‘qish; 
-hisoblash  vaqtini  hisoblash  va  hisoblagichlar  bilan  almashish  vaqtini  qayd 
etish; 
-FRU  va  PSTN  /  GSM  /  LAN  modemlari  o‘rtasida  energiya  hisoblash 
punktlariga  ma’lumotlarni  uzatish  uchun  axborot  almashinuvi.  UPD 
modemining PSTN / GSM / LAN orqali xotirasiga kirishni boshqarish; 
-Faoliyat jarayonida FRTlarning o‘zini tashxislash. 
Dizayn  3  fazali  CE2727  konteynerida  qurilgan  va  umumiy  va 
o‘rnatiladigan  o‘lchamlarga  ega.  UPD  panelida  birgalikda  ishlash  va  ish 
faoliyatini  nazorat  qilish  uchun  8  qizil  va  yashil  LED  o‘rnatilgan.  Qalqon 
ostidagi DB-9 konnektorlari ustida dasturlash va so‘rov qilish uchun 4 ta port 
mavjud. 
FRT tarkibi: 
-FRT va metrlar o‘rtasida ma’lumot almashish uchun kontsentrator. 
-FRT ma’lumotlar bazasida hisoblagichlardan ma’lumotlarni to‘plash uchun. 
-Nazorat  qiluvchi:  elektr  tarmoq  modemlari,  RS485  interfeysi  porti, 
PSTN/GSM/LAN modem bilan ishlash. 
-Ichki real vaqtda soat va avtonom quvvat manbai (lityum batareya). 
UPD tarkibida 3 mikrokontrolchi mavjud. 
Markaziy nazorat bir mikrokontrolerdir. Uning asosiy vazifasi - metr va 
tugatish  davlat  birjalari  dan  Uchmaydigan  xotira  ma’lumotlar  elektr  modem 
kirish  uchun  kadrlar  birjalar  shakllantirish,  Hisoblagich,  ichki  resurslarni 
sinov bilan almashish marta buxgalteriya hisobga joriy vaqt va o‘tish vaqti, 
yoz  /  qish  olib,  HPA  keyin  elektr  arbitraj  foydalanish  telefon  modemlari 

---

166 
 
tekshiruvi  qismidagi  xotiraga.  Kontsentratorning  doimiy  bo‘lmagan  xotirasi 
hajmi 512 Kb. 
Quvvat tarmog‘i modemining mikrokreditlagichi shovqinni kodlash va 
axborotni dekodlashni amalga oshiradi, valyuta xatolarida elektr tarmog‘idan 
uzilishni funksiyasini amalga oshiradi va almashtirish kvadratlarini adreslarni 
filtrlashni amalga oshiradi. FSK chastotasi 82 kHz PLC kanalida 600 bodda 
yoki 1200 bodda 72 kHzdagi signali modulyatsiya chastotasi. 
Telefon  modemining  mikrokreditlagichi  PSTN/GSM/LAN  modem 
almashinuvi  xodimlarini  va  mantiqiy  darajasini  ta’minlaydi.  Modemlar 
orasidagi  aloqa  o‘rnatilgandan  so‘ng,  mikrokontroler  FRT  xotirasidan 
ma’lumotlarni buxgalteriya nuqtasiga uzatishni qo‘llab-quvvatlaydi. 
TsEK2727M  va  TsEM  2727  hisoblagichlarida  "RS-485"  bilan  birga 
o‘qilgan va kiritilgan alohida ma’lumotlar ENHAT "Polyiterif-A" da yorliqda 
keltiriladi. 8.2.4. 
8.2.4-jadval 
"Politaraf" ENHAT ning xususiyatlari 
№ p/p 
Ma’lumotlar  
Hisoblash   Kirish  
SE2727M 
SE2727 s RS485 
SE2727M 
SE272
7  s  RS 
485 
 
Abonent nomeri 
+ 
+ 
+ 
+ 
 
Zavod nomeri 
– 
+ 
– 
– 
 
RS 485 bo‘yicha 
ma’lumot 
almashish tezligi 
– 
+ 
– 
+ 
 
RLS bo‘yicha ma’lumot  
+ 
– 
+ 
 

---

167 
 
almashish tezligi 
 
Barcha tariflar bo‘yicha 
iste’mollangan elektr 
energiya miqdori 
+ 
+ 
– 
– 
 
Ta’minot oxirgi ulanish 
vaqtida qaydlangan 
iste’mollangan elektr 
energiya miqdori 
+ 
+ 
– 
– 
 
O‘rnatilgan vaqtda 
iste’mollangan elektr 
energiyani sutkali 
qaydlash natijalari 
+ 
+ 
– 
– 
 
O‘rnatilgan sutka va 
sana vaqtida 
iste’mollangan elektr 
energiyani oylik  
qaydlash natijalari 
+ 
+ 
– 
– 
 
Oxirgi 4 sutkaning 
birinchi chislosiga 
iste’mollangan elektr 
energiyani qaydlash 
natijalari 
+ 
+ 
– 
– 
 
Hisoblagich va tashqi 
qurilmalar orasida 
oxirgi 16 axborot 
almashishish sanasi 
+ 
+ 
– 
– 

---

168 
 
 
Hisoblagich xotirasida 
mavjud oxirgi 
16 
modifikatsiyalashning 
sanasi 
+ 
+ 
– 
– 
 
Hisoblagich xotirasiga 
sanksiyasiz kirish 
oxirgi 16 urinish sanasi 
+ 
+ 
– 
– 
 
Davomliligi 1 min ko‘p 
bo‘lgan oxirgi 32 
tarmoq uzilishini 
qaydlash vaqtlari 
natijalari 
+ 
+ 
– 
– 
 
Arizaning yarim 
soatdan ortgan 
qiymatini 
qaydlash natijalari 
+ 
+ 
– 
– 
 
Oxirgi 2 oyda sutkali 
maksimum va 
minimumlarni 
qaydlash natijalari 
+ 
+ 
– 
– 
 
Oxirgi 2 oyda 
quvvatlarning yarim 
soatli 
qiymatlari 
+ 
+ 
– 
– 
 
4 yilga yarim soatli 
– 
+ 
– 
– 

---

169 
 
quvvatning  oylik 
maksimumlari