Электроника ва автоматика факультетининг «Радиотехника ва касб таълими» кафедрасида 5522000 – Радиотехника ва 5140900 – Касб таълими ихтисосида таълим олувчи талабалар учун «аналог электрон šурилмалар схемотехникаси»

7.5.3. Elektrodinamik о‘lchash asboblari

7.5-rasm. Elektrodinamik о‘lchash asbobi

Elektrodinamik о‘lchash asbobi 1, 1`-qо‘zg‘almas g‘altaklar; 2- qо‘zg‘aluvchan g‘altakdan iborat.

Ikkita bir xil 1 va 1¹ qо‘zg‘almas g‘altaklardan, qо‘zg‘aluvchan 2 g‘altakdan о‘zgarmas toklar I₁ , I₂ о‘tganda har bir о‘ram atrofida magnit maydoni hosil bо‘ladi (7.5-rasm). I₁, I₂ toklar hosil qilgan magnit maydonlarining о‘zaro ta’sirida aylantiruvchi moment M hosil bо‘ladi. Tokli qо‘zg‘almas va qо‘zg‘aluvchan g‘altaklarning elektromagnit maydon energiyasi quyidagiga teng 1 1 12 1 2 22 1 2 12 (7.11).

We= L I L I  I I M ,

2 2

bu yerda

L₁- qо‘zg‘almas g‘altakning induktivligi;

L₂ - qо‘zg‘aluvchan g‘altak induktivligi bо‘lib, ular g‘altaklarning о‘zaro holatiga bog‘liq emas;

M₁₂ – о‘zaro induktivlik koeffitsiyenti bо‘lib, uning qiymati qо‘zg‘almas va qо‘zg‘aluvchan g‘altak о‘qlari о‘rtasidagi burchakka bog‘liq.

W_e qiymatini (9.1) ifodaga qо‘yib aylantiruvchi moment ifodasini yozamiz. dM¹²

M  I₁I₂ (7.12)

d

Aylantiruvchi va teskari ta’sir etuvchi momentlar о‘zaro teng bо‘lganlarida asbob qо‘zg‘aluvchan qismi uchun turg‘un muvozanat holati vujudga keladi.

dM¹²

I₁I₂ W, (7.13) d

bundan

_ ¹ I₁I₂ ^dM12 (7.14)

W d

(9.14) ifoda elektrodinamik о‘lchash mexanizmlarining shkala tenglamasi deb ataladi. Toklar о‘zgaruvchan bо‘lsa quyidagi ifodaga ega bо‘lamiz:

_ ¹ I₁I₂ cos_^dM12 , (7.15)

W d

bu yerda φ – I₁ va I₂ toklar о‘rtasidagi faza siljish burchagi. I₁ va I₂ toklarning effektiv qiymati. Qо‘zg‘almas va qо‘zg‘aluvchan g‘altaklar ketma-ket ulanganda (9.15) ifoda quyidagicha yoziladi:

1 ² dM¹²

I cos (7.16)

W d

Bunday asboblarning shkalasi notekis (kvadratik) xarakterga ega bо‘ladi.Elektrodinamik о‘lchash mexanizmlari ampermetr va voltmetrlar sifatida kam ishlatiladi. Ular asosan quvvatni о‘lchash uchun vattmetr sifatida va logometrik mexanizmi prinsipida yasalganida esa fazometr va chastotomer sifatida ishlatiladi. Afzalliklari:

• 
  ham о‘zgaruvchan, ham о‘zgarmas tok zanjirlarida ishlatiladi;
  
• 
  yuqori darajadagi aniqlikka ega;
  
• 
  elektr quvvati sarfini hisoblashda qо‘llanilishi mumkin; • bir vaqtning о‘zida ikkita kattalikni tekshirish mumkin.
  

Kamchiliklari:

• 
  xususiy energiya sarfi katta;
  
• 
  tashqi temperaturaga bog‘liqligi kuchli;
  
• 
  katta qiymatlarni bevosita о‘lchay olmaydi.