Ekologiya va suv resurslarini boshqarish kafedrasi

 
2001  yil  28  dekabrdagi  Toshkent  bayonotida 
Qozogʻiston  Respublikasi, 
Qirgʻiziston Respublikasi, Tojikiston Respublikasi va Oʻzbekiston Respublikasi Davlat 
rahbarlari  suv  va  energetika  resurslaridan,  transport  kommunikatsiyalaridan  va 
mintaqadagi  mavjud  iqtisodiy  salohiyatdan  oqilona  va  oʻzaro  manfaatli  foydalanish 
muhimligini ta’kidlaydilar va sohada muvofiqlashtirilgan harakatlar ekanligiga ishonch 
bildiradilar.  Xalqaro  huquqning  umume’tirof  etilgan  prinsiplari  va  me’yorlari  asosida 
Markaziy  Osiyodagi  suv  havzalari,  suv-energetika  resurslari  va  suv  inshootlaridan 

---

 
 
90
 
oʻzaro  manfaatli  foydalanish  mintaqa  xalqlari  manfaati  uchun  davlatlarning  mavjud 
qishloq  xoʻjaligi  va  energetik  salohiyatidan  samarali  foydalanish  uchun  asos  boʻlib 
xizmat  qiladi.  Davlat  rahbarlari  oʻz  hukumatlariga  transchegaraviy  suv  resurslaridan 
davlatlararo foydalanish mexanizmini takomillashtirish boʻyicha ishlarni tezlashtirishni 
buyurdilar. 
2002  yil  6  oktyabrdagi  Dushanba  deklaratsiyasida  Markaziy  Osiyo  davlatlari 
rahbarlari  Orol  muammolari  boʻyicha  aniq  harakatlar  dasturini  birgalikda  amalga 
oshirish va Orol dengizi havzasi mamlakatlarini barqaror rivojlantirish kontseptsiyasini 
ishlab  chiqish  boʻyicha  qabul  qilingan  qarorlarni  amalga  oshirishga  intilishlarini  e’lon 
qilishdi.  Shuningdek,  mintaqadagi  barcha  davlatlarning  manfaatlarini  inobatga  olgan 
holda va qoʻshnichilik va oʻzaro hurmat tamoyillariga rioya qilgan holda Orol dengizi 
havzasidagi suv resurslaridan kompleks foydalanish va ularni muhofaza qilish boʻyicha 
ilgari qabul qilingan qarorlarni tasdiqlandi. Orol inqirozi bilan bogʻliq muammolarni hal 
qilishning  asosiy  yoʻnalishi  Orol  dengizi  havzasida  yashovchi  aholi  uchun  normal 
yashash  sharoitlarini  yaratish  uchun  mintaqadagi  ijtimoiy-ekologik  vaziyatni 
yaxshilashdan iborat. Orol dengizi havzasi aholisini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash 
ijtimoiy va ekologik sharoitlarni yaxshilashning birinchi choralari sifatida e’tirof etildi. 
Orol  dengizi  havzasi  muammolarini  hal  qilish  boʻyicha  xalqaro  tashkilotlar  va  donor 
davlatlar  faoliyatini  muvofiqlashtirish  uchun  mas’ul  boʻlgan  BMTning  maxsus 
komissiyasini  tuzish  zarurligi  qayd  etildi.  Suv  va  boshqa  tabiiy  resurslardan  oqilona 
foydalanish  boʻyicha  oʻz  vaqtida  va  toʻgʻri  qarorlarni  qabul  qilish  uchun  mintaqa 
davlatlari  oʻrtasida  monitoring  tizimini  va  axborot  tarkibini  takomillashtirish  zarurligi 
koʻrsatilgan. 
2002  yil  6  oktyabrda  Dushanbeda  Markaziy  Osiyo  davlatlari  rahbarlarining 
yigʻilishida  “2003-2010  yillarda  Orol  dengizi  havzasida  ekologik  va  ijtimoiy-iqtisodiy 
vaziyatni  yaxshilash  boʻyicha  aniq  harakatlar  dasturining  asosiy  yoʻnalishlari” 
tasdiqlandi. va IFAS kengashiga 2003-2010 yillarda Orol dengizi havzasidagi ekologik 
va  ijtimoiy-iqtisodiy  vaziyatni  yaxshilash  boʻyicha  aniq  harakatlar  Dasturini 

---

 
 
91
 
tayyorlashni  buyurdi.  IFAS  Kengashi  ushbu  Dasturni  yoki  ASBP-2  ni  2003  yil  28 
avgustda  Dushanbe  shahrida  tasdiqladi.  ASBP-2  ning  ustuvor  yoʻnalishlari 
quyidagilardan iborat: 
-  Orol  dengizi  havzasida  suv  resurslarini  kompleks  boshqarish  boʻyicha 
muvofiqlashtirilgan mexanizmlarni ishlab chiqish; 
- suv inshootlarini tiklash va suv va yer resurslaridan foydalanishni yaxshilash; 
- atrof-muhit monitoringi tizimini takomillashtirish; 
- tabiiy ofatlarni boshqarish dasturi; 
- mintaqaning ijtimoiy muammolarini hal qilishda yordam dasturi; 
- davlatlararo tashkilotlarning moddiy-texnik va huquqiy bazasini mustahkamlash; 
-  oqim  shakllanishi  sohasida  atrof-muhitni  muhofaza  qilish  tadbirlarining 
mintaqaviy va milliy dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish; 
- Markaziy Osiyo iqtisodiyoti tarmoqlarida suvni oqilona  iste’mol qilish boʻyicha 
mintaqaviy va milliy dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish; 
-  Orol  dengizi  mintaqasining  aholi  punktlari  va  tabiiy  ekotizimlarini  sanitariya-
ekologik tiklash boʻyicha xalqaro dasturni ishlab chiqish va amalga oshirish; 
- ekologik barqarorlik va biologik mahsuldorlikni tiklash boʻyicha xalqaro dasturni 
ishlab chiqish; 
- Orol dengizi havzasining barqaror rivojlanish konsepsiyasi; 
- Choʻllanishga qarshi kurash boʻyicha mintaqaviy harakatlar dasturi; 
- Amudaryo va Sirdaryoning quyi oqimlarida botqoqli hududlarni rivojlantirish; 
- Shoʻrlangan drenaj suvlaridan foydalanishni ratsionalizatsiya qilish. 
Dastur  yoki  ASBP-2,  shuningdek,  Orol  dengizi  havzasini  (ODH)  barqaror 
rivojlanishini amalga oshirish, ya’ni mintaqa aholisining farovonligini oshirish va tabiat 
bilan  uygʻun  holda  sogʻlom  hayotni  ta’minlashni  oʻz  oldiga  maqsad  qilib  qoʻygan. 
Buning uchun quyidagi ustuvor vazifalar e’lon qilindi: 
-  ASB  mamlakatlarining  ekologik  xavfsizligi  va  barqaror  rivojlanishi  toʻgʻrisida 
mintaqaviy konvensiyani ishlab chiqish; 

---

 
 
92
 
-  suv  va  yoqilgʻi-energetika  resurslaridan  foydalanish  mintaqaning  hozirgi  va 
kelajak  avlodlarining  iqtisodiy  va  ekologik  manfaatlarini  qondiradigan  barqaror 
rivojlanishga erishish uchun davlatlararo munosabatlarni rivojlantirish; 
-  ijtimoiy-iqtisodiy  sharoitlarni  yaxshilash,  shu  jumladan:  aholi  salomatligini 
muhofaza  qilish,  aholining  turmush  darajasini  oshirish,  suv,  yer  va  boshqa  tabiiy 
resurslardan,  bilim  va  kredit  resurslaridan  teng  foydalanishni  ta’minlash,  ta’lim  va 
madaniyatni rivojlantirish; 
-  ekotizim  cheklovlarini  hisobga  olgan  holda  iqtisodiyotni  strategik  rejalashtirish 
va  mustahkamlash,  inson  hayoti  uchun  muhim  boʻlgan  suv  havzalari  ekotizimlarining 
barqaror ishlashini ta’minlash; 
-  shartnomaviy  munosabatlar  institutini  rivojlantirish,  tarmoqlararo  ijtimoiy  va 
global,  sheriklikni  faollashtirish  va  barqaror  rivojlanishning  asosiy  salohiyatini 
mustahkamlash; 
-  Orol  dengizi  havzasini  rivojlantirish  boʻyicha  qarorlarni  qabul  qilish  uchun 
jamoatchilikning keng imkoniyatlarini ta’minlash; 
- ma’lumotlarning ochiqligi; 
- globallashuvning salbiy xarajatlaridan himoya sifatida mintaqaviy hamkorlik; 
- barqaror rivojlanishning iqtisodiy va moliyaviy mexanizmlarini takomillashtirish; 
-  investitsiyalarni  jalb  qilish,  mintaqani  barqaror  rivojlantirish  uchun  barcha 
darajadagi korxonalarni jalb qilish. 
IFAS  mintaqadagi  sifat  jihatidan  yangi  davlatlararo  munosabatlarga,  mintaqaviy 
hamkorlikni  mustahkamlashga,  suvni  boshqarish  boʻyicha  murakkab  muammolarni 
mojarolarsiz  hal  qilishga  hissa  qoʻshdi.  Aytish  kifoya,  mintaqa  bir  necha  bor  quruq 
yillar  va  halokatli  toshqinlar,  bahorgi  toshqinlar  ta’sirida  boʻlgan,  ammo  vaziyatning 
barcha  murakkabligi  uchun  bunday  davrlarda  suvdan  foydalanish  masalalari  mavjud 
vaziyat  va  har  bir  tomonning  manfaatlarini  hisobga  olgan  holda  hal  qilingan.  Bunday 
qurgʻoqchil mintaqada suvdan foydalanish masalalarini tartibga solish juda qiyin vazifa 
boʻlib,  uni  faqatgina  davlatlararo  hamkorlik  doirasida  hal  qilish  mumkin,  uning 

---

 
 
93
 
mustahkamlanishiga  IFAS  faoliyati  yordam  beradi.  Orolni  qutqarish  jamgʻarmasi 
koʻplab  davlatlardan  ulkan  yordam  oldi;  BMTning  ixtisoslashgan  tuzilmalari  -  EEC, 
ESCAP,  BMT  Taraqqiyot  dasturi,  YuNESKO,  YuNEP,  YuNISEF,  JSST  va  boshqalar 
yetarli darajada faol yordam koʻrsatdilar.