Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

Ko’makchi morfema (qo’shimcha) - qo`shimcha, ya’ni morfema boshqa ma’noli qismga bo`linmaydigan, so`z yasash, so`zning biror grammatik shaklini hosil qilish uchun asos bo`ladigan til birligi: -chi, -gan, -di.

ko`makchi morfema
so’z yasovchi ko`makchi morfema (qo`shimcha)	shakl yasovchi ko`makchi morfema (qo`shimcha)
	sintaktik shakl yasovchi morfema	lug’aviy shakl yasovchi morfema

1) So‘z yasovchi morfemalar - yasovchi qismni tashkil etgan morfemalardir.Masalan, terim so‘zi ter so‘ziga -im so‘z yasovchi morfemasini qo‘shish orqali hosil qilingan. Terimchi so‘zi esa terim so‘ziga -chi qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilingan. Demak, birinchi so‘zda yasovchi asos ter, ikkinchi so‘zda esa terimdir.

2) Shakl yasovchi morfemalar - yetakchi morfemalarga qo‘shilib, yangi so‘z hosil qilmaydigan, so‘z­ning turli xil shakllarini vujudga keltiradigan morfemalardir. Masalan, yaxshigina, Zamiraxon, ukamni

Yuqorida qora harflar bilan berilgan morfemalar shakl yasovchi morfemalardir. Shakl yasovchi morfemalar sintaktik munosabatni bildirish-bildirmasligiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi:

a) Sintaktik munosabat bildirmaydigan morfemalar. O‘qigach so‘zidagi -gach morfemasi o‘qi so‘ziga qo‘shilib, undan yangi so‘z ham yasamaydi, bu so‘zni boshqa so‘zga bog‘lash uchun ham xizmat qilmaydi. Shuning uchun u lug‘aviy shakl yasovchi morfemadir.

Yetakchi morfemaga qo‘shilib, undan yangi so‘z yasamaydigan va o‘zi qo‘shilgan so‘zni boshqasiga bog‘lash uchun xizmat qilmaydigan shakl yasovchi morfemalarga lug‘aviy shakl yasovchi morfemalar deyiladi.

b) Sintaktik munosabat bildiradigan morfemalar. Kitobim, kitobni so‘zlarida kitob so‘ziga qo‘shilgan -im va -ni morfemalari o‘zi qo‘shilgan so‘zni boshqa so‘zga bog‘lash uchun xizmat qiladi.(mening kitobim, kitobni o’qidim)

So‘zga qo‘shilib, uni ma’lum morfologik shaklini ko‘rsatuvchi va boshqa so‘zga bog‘lash uchun xizmat qiluvchi shakl yasovchi morfema­larga sintaktik shakl yasovchi morfemalar deyiladi.