Doniyorova Gavharning "5220100 Filologiya"

Istiora arabcha so’z bo’lib, “biror narsani omonatga olmoq” degan ma’noni ifodalab, adabiy asarda so’zni o’z ma’nosidan tashqari majoziy ma’noda qo’llash san’atidir. Ko’pincha bu ikki ma’no o’zaro o’xshashlikka asoslanadi. Shu jihatdan istiora tashbeh san’atiga teng keladi. Istiora ko’p hollarda tashbehi kinoyaga, ya’ni mushabbihi tushirilgan tashbehga teng keladi. Masalan, Boburning

Sen, ey gul, qo’ymading sarkashligingni sarvdek hargiz,

Oyog’ingga tushub bargi xazondek muncha yolbordim

Baytidagi “gul” so’zi o’z ma’nosida kelayotgani yo’a, ya’ni shoir haqiqiy gulag emas, balki gul kabi go’zal mahbubaga murojaat qilmoqda. Binobarin, gul so’zi mahbuba, inson ma’nosida ishlatilyapti. Shuning uchun uni istiora deyish mumkin. Yana quyidagi ruboiyda ham istiora qo’llangan:

Yuzing birla lablaring erur gul, muldek,

Balkim, yuzing oldida erur gul quldek.

Bobur kibi ishqdin dam urmaydur edim,

Ey gul, meni ishqing ayladi bulbuldek.

Baytda qo’llangan “gul” so’zi istioradir. Birinchi va ikkinchi misralardagi gul so’zi o’z ma’nosida qo’llangan. To’rtinchi misradagi “gul” so’zi esa chiroyli qiz ma’nosida qo’llangan va istiora hosil qilingan.Agar “guldek qiz” deyilganda o’xshatish bo’lar edi. Ammo, “gul” so’zi qo’llanganligi uchun ham istiora deya olamiz.

Sen gulsenu men haqir bulbuldurmen,

Sen shu’lasenu ul shu’laga men quldurmen.

Nisbat yo’qdur deb ijtinob aylamakim,

Shahmen elga, vale senga quldurmen.

Ruboiy baytlarida “gulsenu”, “bulbuldurmen” kabi so’zlar istiora bo’lib kelgan; “shah” va “qul” so’zlari esa tazodni yuzaga keltirgan.

Kinoya “bir fikrni yashirin ifoda etmoq” ma’nosidagi so’z bo’lib, bayon ilmida uni “ham haqiqat, ham majoz ma’nosi anglashilgan so’z”, deb izohlanadi.