Dinshunoslik ma'ruza doc

Islom ta'limoti va qadriyatlari. O'rta Osiyo xalqlari hayotiga islomning kirib kelishi bilan kalom, 

ya'ni islom falsafasini va diniy talablarini bajarishda arab tili ustuvorligi o'rnatilgan. So'ngra fan, adabiyot, 

falsafa va madaniyatning turlariga ham arab tilining ta'siri kuchli bo'lgan. Ammo mahalliy xalqlar islomdan 

ancha  oldinroq  o'z  ona  tillarida  yozuvni,  ma'rifatu-madaniyatni,  ilm-fanni  rivojlantirishga  muvaffaq 

bo'lganlar.  Bu  jarayon  keyinchaolik  islomning  ta'sirida  yanada  rivojlantirilgan.  Masalan,  kishilarning 

turmush  tarzi  islom  talabiga  moslasha  borgan,  urf-odat  va  marosimlar  diniy  tus  olgan,  yoshlarga  bilim 

berish uchun maktablar ochilgan, ruhoniy kadrlar tayyorlash uchun ko'plab madrasalar, qiroatxonalar tashkil 

etilgan. 

Islomda,    eng  avvalo,  din  asoslari-«arkon-ad-din»  hisoblanuvchi  besh  asosiy  amaliy  va 

marosimchilik  rukn  talablarini  bajarishni  talab  etilgan.  Hozir  ham  shundayo.  Bular,  birinchidan,  kalimai 

shahodatni bilash; ikkinchidan, har kuni besh vaqt namoz o'qish, uchinchidan, har yili ramazon oyida bir oy 

ro'za tutish; to'rtinchidan, yiliga bir marta shaxsiy molidan zakot berish; beshinchidan, imkon bo'lsa, umrida 

bir  marta  haj  qilishdan  iborat.  Islomga  xos  marosimlar  va  odatlar  mana  besh  rukn  bilan  chambarchas 

bog'liqdir.  Islomning  bu  amaliy  va  marosimchilik  talablari  xalqlar  turmush  tarziga  kiritilib,  o'ziga  xos 

ma'naviy madaniyatning turiga, an'anaga aylantirilgan. 

Diniy  qadriyatlar, marosimlar diniy tasavvur e'tiqodlar yuzaga kelishi bilan paydo bo'la boshlaydi. 

Bularning  yuzaga  kelishi  ibtidoiy  odamlar,  keyinchalik  urug'  va  qabalalar  hayotidagi  muhim  voqealar-

farzand  tug'ilishi,  balog'atga  yetish,  yakka  nikohli  oilalar  yuzaga  kelgach  esa,  oila  qurish  bilan  bog'liq 

bo'lgan. 

Islom  yoyilgan joylarda qurbon hayit keng bayram qilinadi. Musulmon mamlakatlarida bu hayitga 

tayyorgarlik katta bo'ladi; masjidda maxsus ibodat bo'ladi, va'zxonlik - amri ma'ruf qilinadi. Hayit uch kun 

davom etadi. 

Qurbon hayiti kunlari musulmonlar o'z ota-onalari, qariyalar va bemorlarni borib ko'radilar, ularga 

qo'llaridan  kelgan  yordamlarini  ayamay  hurmatini  o'z  o'rniga  qo'yadilar,  qurbonlik  uchun  so'yilgan 

mollarining  go'shtlaridan  bir  qismini  o'z  urug'-aymoqlariga,  xususan  kam  ta'minlangan  oilalarga,  beva  – 

bechorlarga  tarqatadilar.  Qurbonlik  marosimining  yana  bir  tartibi  so'yilgan  mollar  go'shtidan  taom 

tayyorlab, xudoyi shaklida yig'inlar o'tkazadilar. 

  Islomda  muqaddas  kunlardan  biri  juma  kunidir.  Islom  keng  tarqalgan  mamlakatlarda  juma  dam 

olish  kuni  deb  e'lon  qilingan.  Shu  kuni  taqvodor  musulmonlar  o'z  kunlarini  toat-ibodat  bilan  o'tkazadilar. 

Uning  muqaddas  kun  deb  hisoblanishining  sababini  ruhoniylar  quyidagicha  izohlaydilar:  Alloh  olamni 

yaratishni  juma  kuni  boshlagan.  Muhammad  ham,  Ali  ham  juma  kuni  tug'ilganlar.  Muhammad  622  yilda 

Makkadan Madinaga  juma kuni hijrat qilgan.  Islomning  «shu'lasi»  ham  olamga ayni juma kuni tushgan. 

Shu sabali musulmonlar juma kunini ulug'laganlar. 

Bu kunlarda masjidlarda Qur'on o'qiladi, va'zxonlik qilinadi, dindorlar bo'lgan xonadaonlarda xudoyi 

o'tkaziladi. Shu kunlari payg'ambarning qilgan ishlari to'g'risida hikoya qilish savob hisoblanadi.