Demografik statistika

Oliy moliyaviy hisoblashlarning umumiy metodlari.

Oliy moliyaviy hisoblashlar metodlari bundan tashqari moliyaviy operatsiya va bitmlarning u yoki bu omilga bog’liqligini aniqlashda, moliyaviy xolatlarning kulajak modellarni tuzishda, o’sgan qiymat xajmini hisoblashda, moliyaviy ko’rsatqichlarni diskontlashda, turli moliyaviy to’lovlarni hisoblashda, moliyaviy majburiyatlarni qoplash rejasini tuzishda va h.k. qo’llanadi.
Miqdoriy moliyaviy tahlil xal qiladigan vazifalar turli-tuman. Ularni ma’lum bir tizimga solish mumkin, agarda berilgan parametrlar o’zgarmasa, solish mumkin emas, agarda berilgan parametrlar o’zgarsa. Real xayotda oxirgi xolat ko’proq uchraydi. Oliy moliyaviy hisoblash xal qiladigan vazifalarni ananaviy va yangi vazifalarga bo’lishadi. Bu, bizni fikrmizcha, noto’g’ri. Chunki bugun yangi deb hisoblangan vazifa ertaga eski bo’lishi mumkin.

119. Oshgan qiymatni hisoblash usullari.

Moliyaviy operatsiya va bitimlarda vaqt omili asosiy o’rinlardan birini egallaydi. Vaqt omili bilan pulning notenglik qiymati, moliyaviy qo’yilmalarning noekvivalentliligi, amalga oshiriladigan bitimlarning qaytarilmasligi tamoyillari bevosita bog’langandir. Masalan, infliyatsiyaga uchramagan sharoitda ham yanvar oyida olingan 10000 so’m bilan, fevral oyida olingan 10000 so’m teng emas.
Pulning boshlang’ich summasidagi o’zgirishini aniqlash uchun, ssudadan, qo’yilmalardan olingan daromadni hisoblash zarur.
Pulning boshlang’ich summasining foizlar ko’shilishi bilan ortishi (ko’payishi) yoki boshlang’ich pul summasining o’sishi jarayoni moliya statistikasida, oshgan qiymat deyiladi. Pulning oshgan qiymati, odatda, sodda va murakkab foizlarda xisoblanadi. Bularning o’zi oddiy va xisob stavkasiga (tijorat yoki bank uchyoti xam deyiladi) bo’linadi. Xar qanday stavka xam 1 yilga belgilanadi.

119. Sodda va murakkab foizlar.

Sodda foizlar. Bu usulda oshgan qiymatni aniklashda, xisoblash asosi o’zgarmas bo’lishi shart. Masalan, 10000 so’m sodda foizlar bilan qarzga berilsa, xisob-kitob necha marta bajarilmasin, baza 10000 so’m bo’lib qolaveradi. Sodda foizlar bilan oshgan qiymatni xisoblashda vaqt oralig’i har xil (kun, oy, kvartal, yil va x.k.) bo’lishi mumkin. Vaqt oralig’i foiz yozish, foiz qo’shish davri deyiladi. Qo’shilgan foizlar kreditorga beriladi yoki qarzni boshlang’ich summasiga qo’shib quyiladi. Bu shartnomaga bog’lik.
Murakkab foizda daromad birinchi davr uchun boshlangich (P) summadan hisoblansa, ikkinchi davr uchun daromad summasi boshlang’ich summa (birinchi yil) va birinchi yil bo’yicha olingan foiz pullar (daromad) yig’indisi summasidan xisoblanadi va x.k. Boshqacha aytganda, murakkab foizli usulda ham asosiy qarz, ham undan olingan daromadlar (foizlar) daromad keltiradi.

119.