Deformatsiyasini aniqlash va bartaraf etishning nazariy asoslari

h
K
1 mm gacha aniqlikda 
olinadi; Yo‘lning bo‘rtib chiqqan joylari byo‘lmaganda reyka qatnov qismiga 
yo‘lchanadigan Yo‘l izi qoplanadigan qilib qo‘yiladi. 
Agar yo‘lchov stvorida Yo‘l qoplamining nuqsoni (chuqurcha, darz va 
hokazo) byo‘lsa, yo‘lchov stvori ushbu nuqsonning yo‘lchanayotgan ko‘rsatkichga 
ta’sirini istisno etish uchun 0,5 m gacha masofaga odinga yoki orqaga surilishi 
mumkin. 
Har bir stvorda yo‘lchangan Yo‘l izining chuqurligi qaydnomaga kiritiladi, 
uning shakli va tyo‘ldirish misoli 2.2-jadval da keltirilgan [39]. 
Har bir yo‘lchov uchastkasi bo‘yicha Yo‘l izining hisoblangan chuqurligi 
aniqlanadi. Buning uchun yo‘lchov uchastkasinig 5 ta stvoridagi yo‘lchov natijalari 
tahlil qilinadi, eng katta qiymati olinmaydi, kamayish qatoridagi undan keyingi Yo‘l 
izi chuqurligining kattaligi esa ushbu yo‘lchov uchastkasidagi hisobiy kattaligi deb 
qabul qilinadi (
h
KH
) [39]. 
2.2–jadval 
Yo‘l 
byo‘lagi 
nomeri 
Kilometrga va 
Yo‘l 
uzunligiga 
baholash
Yo‘lchash 
byo‘lagining 
uzunligini 
l
, m 
G‘ildirak izi 
chuqurligi 
Hisobiy 
g‘ildirak
chuqurligi 
h
KH
,mm 
O‘rtacha 
g‘ildirak 
chuqurligi 
h
KC
,mm 
nomeri 
G‘ildirak 
chuqirligi 
h
K
, mm 
1 
km 
20+150dan 
km 20+380 
gacha, 
L=230
m 
100 
1 
11 
13 
12,7 
2 
8 
3 
12 
4 
17 
5/1 
13 

---

100 
2 
16 
13 
3 
10 
4 
13 
5/1 
11 
30 
2 
9 
12 
3 
14 
4 
12 
5 
7 
Mustaqil uchastka uchun Yo‘l izining hisobiy chuqurligi yo‘lchov 
uchastkalarida Yo‘l izining hisobiy chuqurligining barcha qiymatlaridan o‘rta 
arifmetik qiymati kabi aniqlanadi: 
,
1
n
h
h
n
KH
КС


mm. 
(2.5) 
Yo‘lning Yo‘l izi chuqurligi bo‘yicha ekspluatatsion holatini baholash har bir 
mustaqil uchastka bo‘yicha Yo‘l izining o‘rtacha hisobiy chuqurligini 
h
KC
Yo‘l 
qo‘yiladigan va eng yuqori Yo‘l qo‘yiladigan qiymatlar bilan taqqoslash orqali 
o‘tkaziladi (2.2-jadval) [39]. 
Yo‘l izining chuqurligi eng yuqori Yo‘l qo‘yiladigan qiymatdan yuqori 
byo‘lgan Yo‘l uchastkalari avtomobillar harakati uchun xavfli uchastkalarga kiradi 
va Yo‘l izini bartaraf qilish ishlarini darhol o‘tkazish talab etiladi. 
G‘ildirak izi chuqurligidagi qismlari, maksimal bo‘sh qiymatlaridan kattaroq. 
G‘ildirak izini bartaraf etish uchun birinchi navbatda ishni talab qiladi. 
G‘ildirak izining ko‘rsatgichi – bu ruxsat etilgan chuqurlik h
d 
haqiqiyga 
nisbati h
f
: 
K
k
=
ℎ
𝑑
ℎ
𝑓
(2.6) 
G‘ildirak izining chuqurligi maksimal darajada chuqur byo‘lishi Yo‘llar 
transport vositalari uchun xavfli deb tasniflanadi va g‘ildirak izini bartaraf qilish 
darhol ish olib boradi. 

---

Avtomobil Yo‘llarida g‘ildirak izi deformatsiyasining hosil byo‘lishi 
O‘zbekiston Respublikasining shimoliy mintaqasiga nisbatan, janubiy mintaqasida 
ko‘proq kuzatiladi. SHu sababli Avtomobil yo‘llarining Asfaltbeton qoplamalariga 
iqlim omillari ta’sirini tadqiq qilishni talab etadi. 
Hozirgi kunda Yo‘l qoplamasi mustahkamligini baholash uchun (MQN 46-
08) tavsiya etilgan hisobiy harorat +10° S qilib belgilangan. 
Bu masalaning echimi ikki bosqichda olib boriladi: haroratning yakka o‘zi 
ta’sirida va havo harorati bilan transport vositalaridan tushadigan yuklar bir paytda 
ta’sirini tadqiq qilish ishlari olib boriladi. Asfaltbeton qoplamada g‘ildirak izi paydo 
byo‘lishini tempraturaga bog‘liqligini aniqlash va havo xaroratining o‘zgarishiga 
qarab g‘ildirak izi paydo byo‘lishini prognoz qilinadi [54]. 
A.V. Rudenskiy, V.P. Nosov, YA.N. Maxmudov, A.F. Sulaymanlarning 
ishlarida qatlamlarning qalinligi bo‘yicha harorat hisobga olgan holda, kun 
davomida qoplama xarorati o‘zgarishiga alohida e’tibor berilgan. 
Avtomobil Yo‘llarida xarorat rejimini oldindan prognozlash vaqt o‘tishi bilan 
quyosh nurlari ta’siri ostida ko‘p qatlamli tizimda issiqlik muammosini hal etish 
asosida amalga oshiriladi. O‘zbekistonning issiq iqlim mintaqalarida harorat 40ºS 
(ba’zi vaqtda 50 ºS) ko‘tarilishi hisobiga qoplama yuzasi 60-70 ºSga ko‘tariladi, 
GOST-22245 ga binoan yopishqoq bitumning yumshash harorati 33-52 ºS etadi, 
natijada asfaltbeton yumshaydi va uning mustahkamligi 50 ºSda talab qilingan 20 
ºSga nisbatan 3-4 marta kamayadi. Deformatsiyani yo‘lchamlari va turi yuqori 
haroratning miqdori va yil davomida tas’sir qilish muddatiga bog‘liq [31]. 

---