Д. Т. Абдукаримов


 Ssp indochinensis (Enk) Kors



Download 6,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet40/238
Sana05.06.2022
Hajmi6,32 Mb.
#638228
TuriЛекция
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   238
Bog'liq
Dala ekinlari selektsiyasi va urugchiligi

3. Ssp indochinensis (Enk) Kors. 
– хиндихитой кенжа тури. Ўрта бўйли ва 
ўта баланд бўйли (2м гача), кўп шохланувчан, кечпишар шаклли. Пояси ва 
шохлари ингичка бўлиб чирмашиш ва ѐтиб колиш кобилиятига эга. Ёйилиб
ўсадиган шакллари бор. Барглари майда, баргланиши юқори.
Аксариат шаклларининг уруғи қора тўсли. Паст бўйли маданий 
шаклларининг уруғи таркибида кўп миқдорда оқсил (39–44,5 %) сақланади. 
Кенжа тур таркибида 28 тур хиллари мавжуд. Бу кенжа тур кўп жиҳатдан одам 
таъсири остида шаклланган. Шу билан бирга экилиб келинаѐтган шакллари 
орасида ўта кўп миқдордаги доминант белгилилари мавжуд.
4 Ssp. Manсhurica (Enk). Kors.
– Манчжурия кенжа тури. Шакллари ўрта 
бўйли (60–95 см), шохланиши ўртача ѐки баландроқ. Поялари ўрта йўғонликда, 
қисман ингичка. Ўсиш типи (хили) оралиқ. 
Шингиллари камгулли, калтадан – ўртачагача. Уруғлари ҳам ўртача (1000 
тасининг вазни 110–260 г), таркибида 39–42,5 %, оқсил ва 23–24 %, мой 
сақлайдиган донли шакллар кўп қисмини ташкил қилади. Кенжа тур таркибида 
26 тур хили мавжуд. Кенжа турнинг генетик асосли навлари АҚШ, Канада, 
Балкан ярим ороли, Россиянинг Узоқ Шарқида ва соя экиладиган ҳамма 
ҳудудларида тарқалган.
5. Ssp. korajensis (Enk) Kors. –
Корея кенжа тури. Экилиб келинаѐтган 
оптимал шароитида кўп асрлар давомида селекция жарѐнининг таъсири остида 


53 
ўтганлигини якол намаѐн этади. Филогенетик жихатидан бу оддий соянинг энг 
ѐш кенжа тури бўлиб ҳисобланади. Бошқа кенжатурлардан ѐтиб қолмайдиган, 
қўпол пояли, йирик барг ва уруғлари билан фарқ қилади. Унинг салбий 
хусусиятларига дуккакларини ѐрилиши, ўта катта гидрофиллиги ва уруғ 
пардасини (пўстини) ѐрилишлиги. Кенжатур таркибида 40 турхили мавжуд.
Селекция ва уруғчилик ишларида ишлаб чиқаришда тарқалган соя 
навларини бир биридан осонлик билан ажратиш учун Б.В.Енкен кам ўзгарувчан 
белгилари – дуккакнинг тукланишини, уруғ пўсти ва уруғ киндигини ранги, 
билан ажралиб турадиган 27 апробация гуруҳларининг тизимини таклиф 
қилган. ВИР нинг жаҳон коллекциясининг таркибида 77 апробацион гуруҳ 
мавжуд.
Аксариат олимларнинг фикрича соянинг ватани Жанубий Шарқий Осиѐ 
(Хитойнинг шимолий ва марказий қисми). Маданий соянинг аждоди бўлиб 
Хитойда кенг тарқалган ѐввойи ҳолда ўсадиган соя G. ussuriensis ҳисобланади. 
Бу экин Хитойда 6–7 минг муқаддам экила бошланган, аммо шу кунларда ҳам 
Хитойда ѐввойи холларга яқин бўлган навлар учрайди. Шу ерда соянинг кўп 
миқдоридаги шаклларининг генетик маркази жойлашган. Маданий соя 
Хитойдан Кореяга, ундан эса Японияга ўтиб тарқалади.
Европада соя тўғрисида маълумотлар XVIII асрнинг бошларида пайдо 
бўлади. АҚШда бу экин 1940 йилгача пичан учун ўриладиган экин сифатида 
фойдаланилган, кейинчалик дон учун экиладиган соянинг майдонлари кескин 
кенгайиб борган. Америка ва Европа селекциясида Манжурия, Хитой, Корея ва 
Япониядан интродукция қилинган соянинг шакллари мухим ролни ўйнаган. 

Download 6,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   238




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish