Д. Т. Абдукаримов

Муҳокама учун саволлар: 
1.
Нўхатнинг турлари, маданий тури? 
2.
Нўхатнинг экологик гуруҳлари? 

---

51 
3.
Нўхат ўсимлигининг келиб чиқиши ва экиладиган асосий 
минтақалари? 
4.
Нўхат экини селекциясида бошлагич материал? 
5.
Нўхат селекциясининг асосий вазифалари ва усуллари? 
6.
Касалликларга чидамлилигига қараб селекция ишини ўтказиш. 
7.
Нўхат ҳосилининг сифатига қаратилган селекция ишлари? 
8.
Нўхат селекцияси ютуқлари. Ўзбекистонда нўхат селекциясида 
ўтказиладиган ишлар.
9.
Районлаштирилган навлар. 
 
 
1.3. СОЯ СЕЛЕКЦИЯСИ 
 
Соя 
жаҳонда 
тарқалган 
қишлоқ 
хўжалик 
экинларининг 
энг 
қадимийларидан ҳисобланади. Соянинг қимматли дуккакли дон экин бўлишига 
сабаб уруғининг таркибида кўп миқдорда 35–52 % оқсил, 12–27 % мой ва турли 
витаминлар А, В, С, Д, Е, қатор ферментлар сақланишидир. Соянинг оқсили 
енгил эрийдиган фракциялардан (94 % гача) иборат бўлиб, унинг таркибида кўп 
миқдорда алмаштириб бўлмайдиган аминокислоталар сақланилиб, лизин 
аминокислотаси буғдой унига нисбатан 9 марта, нўхат, ҳашаки дуккакларнинг 
донига нисбатан 2–3 марта, қорамол гўштига нисбатан 2 марта кўпдир.
Соянинг уруғидан уч хил оқсилли маҳсулот тайѐрланади: таркибида 70 % 
оқсили бор концентратлар, изолятлар (90 % гача оқсилли) ва гўштдан 
тайѐрланадиган маҳсулотга ўхшаш таркибий шаклланган маҳсулотлар. Бу 
маҳсулотлар ҳақиқийларидан анча арзон бўлиб тўйимлилиги ва ҳазм бўлиши 
бўйича ҳеч қолишмайди. Соя мойи ѐқимли таъмли ва яхши кулинар 
хусусиятларга эга, у организм учун алмаштириб бўлмайдиган физиологик актив 
тўлиқ тўйинган мой кислоталаридан иборат . 
Соя ўсимлиги ҳаққона мойли экини бўлиб ҳисобланади, ҳар йили жаҳонда 
9 млн тоннадан кўп мой ишлаб чиқилади. 
Соя жаҳоннинг 62 мамлакатларида экилади ва охирги 20–25 йилда унинг 
экин майдони 2,5 марта, уруғини ишлаб чиқилиши 4 марта оширилган. 2004 
йилда экин майдони дунѐда 91,6 млн. га, ялпи ҳосил 206,4 млн, тоннани ташкил 
этган. 
Ҳамдўстлик мамлакатларидан охирги йилларга қадар бу экин асосан 
Россиянинг Узоқ Шарқида – Амур вилояти, Хабаровск ва Приморский 
ўлкаларида жойлашган эди. Кейинчалик соя шимолий Кавказ, Поволжъе, 
Украина, Молдавия, Ўрта Осиѐ мамлакатлари ва Кавказ ортида кенг тарқалган. 
Ўзбекистонда соя 1930 йилдан буѐн экилади. У Хитойдан Узоқ Шарқ орқали 
келтирилган.