Conference proceedings

Açar sözlər:
benzin və dizel yanacaqları, neftin əsas göstəriciləri, sertifikatlaşdırma sınaqları, neftin tərkibi, neft. 
Neft sənayesinin əsasını təşkil edən benzin və dizel yanacaqları günümüzdə ən çox istismara məruz qalan 
sərvətlərdəndir. Neft və neft məhsullarının geniş istismar sahəsi onlara olan tələbləri və ehtiyacı da günü-gündən artırır. 
Neft və neft məhsullarına olan artan tələb onların daha keyfiyyətli və daha səmərəli istifadəsi üçün müəyyən standartların 
işlənib hazırlanmasına zərurət yaradır. Neft və neft məhsullarının keyfiyyətinə qoyulan tələblərin optimallaşdırılması 
xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Keyfiyyətə qoyulan tələblərin optimallaşdırılması dedikdə, neft və neft məhsullarının 
keyfiyyətinə tələblərin qiymətləndirilməsi və elmi əsaslandırılması; neft və neft məhsullarının istismar xassələrinin 
optimal səviyyəsinin aşkar edilməsi və texniki-iqtisadi cəhətdən əsaslandırılması; neft və neft məhsulları və onların 
sertifikasiya sınaqları üzrə standartların və texniki şərtlərin təkmilləşdirilməsi problemləri nəzərdə tutulur [1]. 
Azərbaycan nefti bütün dünyada tərkibinə və xassələrinə görə tanınır, lakin Azərbaycan xarici bazara xam neft 
ixrac edir. Ölkəmiz öz neft emalı müəssisələrini daha da təkmilləşdirsə və mövcud texnologiyaları yeniləri ilə əvəz etsə 
dünya bazarına yalnız xam nefti deyil, həmçinin neft emalı məhsullarını da ixrac edə bilər. 
Neft emalı məhsullarının içərisinə dizel yanacaqları, texniki mayelər, sürtkü yağları, benzin, mazut, həlledicilər 
və s. kimi qiymətli məhsullar daxildir. Neft məhsullarının keyfiyyəti onun kimyəvi tərkibindən və emal üsulundan asılı 
olaraq formalaşır. Neft məhsullarının əsas keyfiyyət göstəricilərinə fraksiya tərkibi, kənar qarışıqların, kükürdün, qatranlı 
maddələrin miqdarı, turşu ədədi və s. göstəricilər daxildir [2]. 
Neftin fraksiyasından bir sıra istismar xarakterli və günümüzün əsas hissəsini əhatə edən əhəmiyyətli məhsullar 
alınır. Neftin fraksiya məhsullarının əsas hissəsini yanacaqlar, həmçinin aviasiya yanacaqları, avtomobil yanacaqları-
benzin və dizel yanacaqları təşkil edir. Yanacaqlar əsasən nəqliyyatda, bundan əlavə qazanxanalarda, istilik sistemlərində, 
maşın və aqreqatlarda və s. sahələrdə tətbiq olunur. 
Sertifikasiya sınaqlarının əsas məqsədi məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin faktiki qiymətləri haqqında doğru və 
obyektiv informasiyanın əldə edilməsi və onlara uyğunluq sertifikatı verilməsi üçün qərarların qəbul edilməsi və həmin 
sertifikatların normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğunluğunu yoxlamaqdan ibarətdir. 
Benzin və dizel yanacaqları bir sıra xüsusiyyətlərinə görə qruplaşdırılır. Hal-hazırda yanacaqların istismar 
xassələri dövlət standartlarına uyğun olaraq yüksək səviyyədə nəzərdən keçirilib qiymətləndirilir [3]. 
Yanacaq - ədədi qiymətcə 1 kq yanacağın tam yanmasına sərf edilən istilik miqdarına deyilir. 1 kq yanacağın 
tam yanmasına sərf edilən istilik miqdarı yanacağın növündən və kütləsindən asılı olur. Bu zaman sərf edilən istilik 
miqdarı aşağıda verilmiş düsturla hesablanır: 
Q = q

m (1)
Burada: 
Q 
yanacağın tam yanmasına sərf edilən istilik enerjisi, 
q 
verilmiş yanacağın xüsusi yanma istiliyi, 
m 
yanacağın kütləsidir. 
Yanacağın xüsusi yanma istiliyi hər bir yanacağa görə müvafiq olaraq təcrübələrlə təyin edilmişdir. Amma buna 
baxmayaraq bir çox mənbələrdə bununla bağlı bəzi fərqliliklər ortaya çıxmışdır. Buna görə də bəzi yanacaqların xüsusi 
yanma istiliyi dəqiq olaraq müəyyən edilməyib. Sadəcə olaraq təcrübə kitablarında yanacaqların xüsusi yanma istiliyi 
dəqiq nəticəyə ən yaxın qiymət olaraq götürülmüşdür [4]. 
Nəticə 
Müasir dövrdə respublikamızın ticarət şəbəkəsinə olduqca geniş çeşidli neft məhsulları daxil olur. Neft 
məhsullarını alınmasına görə iki qrupa bölmək olar: neftin emalından alınan məhsullar və neftdən alınan kimyəvi sintez 
məhsulları. Neft emalı məhsullarının çeşidinə karbürator yanacaqları, dizel yanacaqları, sürtkü yağları, mazut, texniki 
mayelər, həlledicilər və s. kimi qiymətli məhsullar daxildir. 
Neft məhsullarının fraksiya tərkibi, detonasiya davamlığı, alışma temperaturu, özlülüyü və s. kimi keyfiyyət 
göstəriciləri laboratoriya üsulu ilə təyin edilir. 
Əliyeva G.E.

---

Azərbaycan nefti tərkibinə və xassələrinə görə bütün dünyada qiymətli xammal kimi tanınır və əgər Azərbaycan 
öz neft emalı müəssisələrini təkmilləşdirsə, mövcud texnologiyanı yenisi ilə əvəz etsə dünya bazarına yalnız xam nefti 
deyil, həmçinin neft emalı zamanı alınan məhsulları da ixrac edə bilər. Beləliklə, dünya bazarında həm rəqabət gücü, həm 
də gəliri artar. 
Azərbaycanda istehsal olunan avtomobil benzinlərinin istifadəsi, yandırılması zamanı ayrılan CO2 qazının 
azaldılması, ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısının alınması üçün tərkibindəki benzolun miqdarının mümkün qədər 
azaldılması məqsədə uyğundur. Benzinin tərkibini dünya standartlarına görə müqayisə etsək görərik ki, bu həqiqətən də 
belədir. Benzolun miqdarının dünya standartları ilə uyğunlaşdırılması oktan ədədinin yüksəlməsinə və bu da öz 
növbəsində ətraf mühitin əvvəlkinə nisbətdə daha az çirklənməsinə və keyfiyyətinin daha da yüksəlməsinə gətirib 
çıxardar.