Circular bog'liq ro'yxat

Paydalanılǵan ádebiyatlar…………………………………………………... 37

Kirisiw

Áwele sonı atap ótiw kerek, ilim rawajlanıwınıń hár qanday jetiskenligi insaniyat qıyınshılıqlıın ańsat etiwge, onıń máselelerin bólekan bolsada sheshiwge xizmet etiwi kerek. Sonısı ekenin aytıw kerek, insaniyat ozaldan mashina tili menen ajıralmas baylanısda bolǵan, Internettiń jaratılıwı dúnyanı ózgertiwge sebep boldı. Internet tiykarınan álemdi kishreytiriw ushın jaratılǵan edi. Biraq, búgin internetsiz álem kishreyip qalıp atırǵanday tuyilyapti. Internettiń múmkinshilikleri jańa texnologiyalardıń rawajlanıwına jay jaratıp atır. Zamanagóy informaciya texnologiyaları hár bir tarawdı qamtıp alıp atır atap aytqanda, tálim, ekonomika, medicina, transport hám basqalar. Usınıń nátiyjesinde, jáhán sanaat industriyasınıń tiykarǵı bólegi zamanagóy texnologiyalarǵa basqıshpa-basqısh o’tmoqda.
Kurs jumısımızdıń kirisiw bóleginde biz temanıń maqset hám wazıypaları, onıń dúzilisi, qaysı dárejede natiyjeliligi, qollanılıwı daǵı qolaylıqları hám kemshilikleri haqqında toqtalıp ótemiz.
I. Bap Ámeldegi hám lectron hújjet almasinuvi processlerin salıstırıwiy analizi
1. 1. Elektron hújjet almastırıw sistemaları jaǵdayı hám oǵan bolǵan talaplar.
Pánde, kommerciyada, islep chikarishda informaciya aǵıslarınıń kóbeyiwi informaciya texnologiyaları tárepinen reakciya talap etedi. Jámiyet ushın úlken qaǵaz muǵdarına bolǵan ǵárejet quramalı mashqala esaplanadi.
Qaǵazlı texnologiya kontseptsiyasınan waz keshiw ushın xali bir neshe on jıllar kerek boladı. Shuning ushın xozirda bul ideyanı ámelge asırıwdıń bir bólegi haqqındaǵına ran bolıwı múmkin. Bul erda bir qatar sebepler ámeldegi bolıp, olar tómendegiler:
1. Mashqalanıń psixologiyalıq aspektini kórsetiw múmkin. Informaciyanı lectron kóriniste alıwǵa kónlikpe payda bolıwı kerek;
2. Qaǵazsız texnologiya texnikalıq ko’llab quwatlanıw hákisin talap etedi: uyqas keliwshi islep chikarish esaplaw quralı, yukori ótkezgishlikke iye bolǵan baylanıs kanalları, algoritmlardıń texnologiyaǵa jóneltirilganligi.
3. Qaǵazsız texnologiya huqıqıy qollap –quwatlanıw tiykarın talap etedi.
Respublikamızda buǵan baylanıslı lectron kommerciya sistemaların huqıqıy qorǵaw, rakamli imzosini lectron huqıqıy tiykarları islengen.
Dúnyada dáslepki lectron hújjet aylanıwı sisteması bank salasında payda buldi. Shunday sistemalardan biri – SWIFT ótken ásirdiń 70-jıllarından berli isletilmokda. Keyinirek ishki hám bankler aralıq informaciya sistemaları da rawajlana basladı. Sistemalar rawajlanıwlasıp, rawajlandi
hám biznes-processler, informaciya, suwretler hám úlken kólem degi islerdi basqarıwǵa jóneltirildi.
Búgingi kúnde lectron hújjet aylanıwı informaciya usınıwdıń tiykarǵı usılına aylandı. Túrli hújjetler menen aktiv islewde ertami, kechmi úlken kólem degi informaciyanı sistemalastırıw, qayta islew hám de qawipsiz saqlaw mashqalası júzege keledi. Elektron hújjet aylanıwı sistemasınan paydalanıw orkali qaǵaz hújjetler menen islew processinde júzege keletuǵın kóplegen shólkemlestirilgen hám texnologiyalıq sheklewlerdi saplastırıw múmkin. Bul bolsa hújjetler menen islew natiyjeliligi, basqarıw sapasın asırıw, informaciyanı isenimli qorǵawdı támiyinlew imkaniyatın beredi.
Elektron hújjet aylanıwı sistemaları tekǵana bir kárxana kóleminde, bálki mámleket ekonomikasınıń barlıq jabxalarida qollanıwı kerek. Mısalı, salıq salasında bul sistema járdeminde salıq tólewchilarning salıq minnetlemelerin orınlawı boyınsha esabat informaciyaın tuplash, olardı esapqa alıw, informacion-taxliliy salıq tekseriwlerin alıw hám de analiz qılıw múmkin. Sırtqı ekonomikalıq iskerlik hám bajıxana salasında sırtqı ekonomikalıq iskerlik qatnasıwshıların kayd etiw, bajıxana tólewleri, import, kirip hám aner júk tasıwlar tuwrısındaǵı esabatlardı alıw, iktisodiyot hám sanaat salasında makroekonomikalıq maǵlıwmatlardı toplaw, sanaattıń rawajlanıwına tiyisli tiykarǵı texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishler prognozı hám xokazolarga ıyelewge járdem beredi.
Elektron hújjet aylanıwı xızmetine talap úlken hám ol lectron kommerciya sistemalarında nátiyjeli ko’llanilmokda. Elektron kommerciyanı ámelge asırıw ushın bankler ishinde hám bankler aralıq lectron tólewler sistemaları hám de usaqlap satıw lectron tólewler sistemaların rawajlandırıw zárúr. Sońǵı jıllarda bank kreditleri hám depit kartlari, sonıń menen birge, lectron
qaltalardan paydalanǵan halda finanslıq operatsiyalardı orınlawdıń lectronve usılın usınıs etetuǵın lectron tólew sistemaları ommalashdi.
Bazar ekonomikası sharayatında shólkemdi basqarıw intensifikatsiya hám xar bir xızmetkerdi esapqa alǵan halda pútkil shólkemdi shólkemlestiriliwi talap etiledi. Shuning ushın, shólkem iskerligi reglamenta ámeldegi eken, ásirese óndiriste informaciya texnologiyaları kanalızator sıyaqlı qaǵazsız hújjet almastırıw tiykarında avtomatlashtirishning nátiyjeli quralı retinde xizmet etiwi kerek.
Elektron hújjet almastırıw basqarıwı astında shólkem bólimleri ortasındaǵı, paydalanıwlar ortasındaǵı hújjet almasinuvi túsiniledi. Hújjetlerdiń bunday háreketinde olardıń fizikalıq kóshiw emes (sebebi olar serverde qaladı ), olardan paydalanıw huqıqı qandayda bir anıq paydalanıwshına olardı orınlawshı qadaǵalawı astında uzatıladı. Elektron hújjet almasinuv sistemasında qoyılǵan tiykarǵı talap lectron hújjetti saqlaw hám olar menen islewdi shólkemlestiriw bolıp tabıladı. Elektron hújjet almasinuv sistemasında hújjetlerge huqıqıy shaqırıq qılıw ámelge asıriladı, bunda oǵan kiritilgen aqırǵı ózgerisler jáne onıń barlıq versiyaları qadaǵalaw kilinadi.
Har qanday shólkem iskerliginde menejment ushın informaciya okimlari ózinde anıq baqlaw aparıw múmkinshiligi hám process basqarıw ushın ańsatligi qadaǵalaw kilinadi. Shólkem fiksirlanadigan hám reglamentlanatuǵın informaciya ob’ekti hújjet esaplanadi. Shólkemde hújjetler háreketi iskerligin shólkemlestiriw qaǵaz menen islew sıyaqlı ataw lect kilingan. Qaǵaz menen islew tiykarında informaciya almasinuvi strukturası hújjet aǵımı fundamental túsinigi jatadı.
Har qanday shólkem ushın ush tiykarǵı hújjet aǵımı ajıratıp kórsetiw múmkin: kiretuǵın, ishki hám shıǵıwshı.
Qaǵaz menen jumıs júrgiziw funktsiyası kiretuǵın hújjetlerdi qayta islew, firma ishinde oǵan kórsetkishler ornatıw, shıǵıwshı hújjetlerdi
jiberiw, dizimge alıw, atqarılıwı baqlaw, jumıstı qáliplestiriw, saqlawdı shólkemlestiriw hám taǵı basqa esaplanadi.
Házirde atqarılıw boyınsha standart reglament tómendegi kestede keltirilgen:
1. 1. Kestesi
Bul dárejedegi qaǵazlı jumıs júrgiziw avtomatizatsiyasini shólkem hújjet aǵımın boshkarish qanday bolıwın aldınan shamalap shıǵıwdı lectron hújjet almasinuvi sistemasınıń arnawlı bólegiy strukturaları ámelge asıradı : hújjetlerdi registratsiya qılıw, olardıń atqarılıwın baqlaw, atqarılıwın dizimge alıw, hújjetlerdi sistemalastırıw, jumıslar nomenklaturasini qáliplestiriw hám sol jumıs xolatini baqlaw.
Hújjet kiretuǵın informaciya ishki informaciya shıǵıwshı túri informaciya Elektron Elektron pochta xabarı Korporatvi tarmaq Elektron hújjet Faksli informaciya xabarı pochtadan Fakslar kelgen xatga juwap faksli informaciya qaǵazlı Xat, Kelisimler hám Buyruklar, Xatlar, hújjetler shártnamalar, huqıq instruktsiyalar, kelisimler, beretuǵın aktlar, xiosbotlar, xızmet shártnomlar, normatik hújjetler, boyınsha jazıwlar, press-udayı tákirarlanatuǵın baspaxanalar, komandirovka relizlar kitaplar, reklamalar, hújjetleri, anketalar buxgalteriya hújjetleri qaǵazsız jumıs british basqarıw iskerliginde kompyuterler informaciyanı saqlaw, qıdırıw hám kórsetkish, bul halda qaǵazlı tasıwshılardan ulıwma paydalanmaslik yamasa minimal paydalanıwdı imkaniyatın lectr halda qollanıladı.
Elektron mekeme shólkemge esaplaw texnikası járdeminde keń tarqalǵan quramalı máselelerdi tarqatıp alıwda paydalanıwshılar gruppaın birlestiriwdi shólkemlestiredi. Házirgi kúnde lectron mekeme kontseptsiyasında isleytuǵın shólkemler kóplegen shólkemler ámeldegi, atap aytqanda, Microsoft, Barland, lectron ofisda jumıs aǵımınıń ámelge asıwı ushın zárúr bolǵan ámeliy programmalardı boshkarishni támiyinlew strategiyası bolǵan “ workflow” túsinigine tez tez murojat etińip atır.
Elektron pochta quralı hám tarmaqtan paydalanıw shólkemdiń bir bóleginen ekinshi bólegine uzatıwdı tezlestirdi, bul halda informaciyanı saqlaw, baqlaw, izlew, arxivǵa jaylastırıw processleri ápiwayılasdı. Bul erda eki karshilik ámeldegi: ishki hám sırtqı.
Sırtqı karshilik lectron ápiwayı ayrıqshalıqlar, zıyanlı ádetler, kúshsizlikler menen baslanǵan. Ekinshi mashqalada kup sanlı qaǵazlı kurinishda usınıs etilgen hújjetler menen baylanıslı. Klassik lectr retinde xatlar hám fakslarni keltiriw múmkin. Qaǵazlı xızmetler lectron iskerlikke ótiw processnining páseytiwuviga sebep tekstlerdi teńib alıw optikalıq texnologiyasınıń etarli rawajlanbaǵanlıǵı bolıwı múmkin. Shunday etip, juwmaq etip aytqanda, hújjetlerdi arxivlaw, indekslew hám qıdırıw texnologiyaları menen birgelikte lectron hújjet almasıw boshxaruv sisteması qurıladı.

1.