Chirchiq oliy tank ko‘mondon-muhandislik bilim yurti

2. Asosiy qism


1 savol

CHO‘ZILISH DEFORMATSIYANI O‘RGANISH

Ishning maqsadi

Namunini cho‘zuvchi tashqi kuch va kuch ta’sirida uning uzaish orasidagi bog‘lanishni o‘rganish;

1. 
   Cho‘zilish deformatsiyada po‘lat namunaning mustahkamlik va plastiklik tavsiflarni aniqlash;
   
2. 
   Namunani bo‘ylama markaziy cho‘zilishga sinash uslubiyotini o‘rganish.
   

Namuna o‘qi bo‘ylab tashqi kuchlar va uning uzilishigacha bo‘ladigan uzaishi orasidagi bog‘lanishni o‘rganish.

Namuna materialining mustahkamlik va plastiklik tavsifli kattaliklarni aniqlash.
Bo‘ylama markaziy cho‘zilishga sinash metodini o‘rganish.


Moddiy ta’minot

1. 
   universal uzish mashina UMM-5;
   
2. 
   shtangensirkul, metalli lineyka, mikrometr, soat indikator;
   
3. 
   standart bo‘yicha silindrik va yassi namunalar;
   
4. 
   kalkulyator;
   

5) adabiyotlar:

1. Кравченко П.Е. Сопротивление материалов. –М.: Военное издательство.

1975. (26...40) б.
2. Кинасошвили Р.С. Сопротивление материалов. –М.: Наука. 1975.
(92...101) б.
3. Алаи С.И. Практикум по машиноведению. –М.: Просвещение.
1979. (92...101) б.


UMM-5 uzish mashinasi


Uzish mashinalar asosan 2 xil bo‘ladi: richagli va gidravlik. Richagli mashinalarning quvvati 50 kN gacha boradi. Gidravlik mashinalarniki esa – 1000 kN gacha.
Laboratoriyalarda asosan UM–5 va UMM–5 (50 kN), MR–0,05 va MR–0,5 (0,5 va 5 kN), DM–30M (19,6 kN) universal sinash mashinalar ishlatiladi.
Universal mashina UMM–5 metalli namunalarni cho‘zilishga, qisilishga, egilishga statik sinash uchun mo‘ljallangan. Mashina richag–mayatnik prinsipida tuzilgan.
Mashina uzun (b) va qisqa (a) elkali richag bo‘lib, qisqa elkaning S nuqtasi yuqorisiga qisqich K₁ osilgan. Uzun elkaning V tuguniga siniq (VDE) richag yordamida mayatnik Q ulangan. Mashinaning pastki qisqichi K₂ vintli sterjen yordamida tishli uzatma orqali M motorga tutashgan. Bu qisqichlarga namuna H o‘rnatiladi. Pastki qisqichni motor yoki qo‘l bilan qo‘zgotish bilan namunani cho‘zish yoki qisish mumkin. Buning natijasida richagning S nuqtasi ko‘chib, butun sistema punktir bilan ko‘rsatilgan vaziyatni oladi. Namunaga ta’sir etuvchi F kuch
bilan mayatnik Q yuk orasida quyidagi bog‘lanish mavjud:
F = m Q ;
bu erda t – proporsionalik koeffitsienti.




1 rasm. Uzuvchi mashinaning sxemasi


Bundan ko‘rinadiki, namunaga ta’sir etuvchi kuch mayatnikning ogirligiga proporsionaldir, ya’ni mayatnik namunaning uzilish yoki qisilishga qarshilik ko‘rsatadi. Bu qarshilik dinamometr D yordamida o‘lchanadi. Mashinaga baraban B ham o‘rnatilgan, unda namunaga ta’sir qiluvchi kuch va namuna deformatsiyasi orasida bog‘lanishni ko‘rsatuvchi cho‘zilish yoki qisilish diagrammasi deb ataluvchi grafik hosil qilinadi.
Shunday qilib, materiallarni statik cho‘zilishga sinash natijasida cho‘zilish diagrammasi olinadi. Bunga qarab esa materialning mexanik tavsiflari aniqlanadi. Mo‘rt materiallar cho‘zilishga ishlamaydi, shuning uchun ular qisilishga sinaladi. Masalan, cho‘yan, beton, g‘isht.