Bóyicha tahsil olayotgan bakalavrlarga móljallangan

Nazorat uchun savollar: 
1.
Gastrulyatsiya jarayoni necha turga bólinadi? 
2.
Blastopor nima va tuzilishi? 
3.
Lansetnikda gastrulyatsiya jarayonining kechishi. 
4.
Amfibiyalarda gastrulyatsiya jarayonining kechishi. 
№ 7- ish. 
 
Mavzu: Óq organlarining hosil bólishi. 
Nazariy 
tushuncha.
Sut 
emizuvchilarda 
gastrulyatsiya- 
delyaminatsiya va imigratsiya tipida boradi. Trofoblast tagida 
joylashgan embrional tuguncha bir muncha yoziladi va ikki varaqqa 
ajraladi. Ektoderma ustida joylashgan trofoblast hujayralari erib ketadi, 
buning natijasida ektodermaning chetlari trofoblast bilan qóshilib ketadi. 
Embrional tugunchaning markazida birlamchi tasmali pusht qalqonchasi 
(Genzen tuguni) va хordali ósimta hosil bóladi. Birlamchi tasma sohada 

---

17 
mayda hujayra materiali ichkariga ósib kirib ekto va endoderma orasida 
taqsimlanadi va mezodermani hosil qiladi. Entodermaning erkin 
qirg’oqlari trofoblastning ichki yuzasini órab ósa boshlaydi. Shuning 
bilan bir vaqtda embrional tugundan hujayra elementlari migratsiyaga 
uchrab, ekto va endoderma orasiga ósib kiradi. U ham trofoblastning 
ichki yuzasini órab ósa boshlaydi va pushtdan tashqari mezodermani 
beradi. 
Homila varaqlari va óq organlarining kurtaklari hosil bólishi bilan 
gastrulyatsiya davri tugaydi va embrional taraqqiyotning tórtinchi davri 
– gistogenez va organogenez boshlanadi. 
Tóqima va organlarning taraqqyoti hamma umurtqali hayvonlarda 
bir хilda ótadi. Ektodermadan nerv plastinkasi ajraladi, u avval chózilib 
nerv tarnovchasini, keyinchalik tutashib, nerv nayini hosil qiladi, ustini 
esa ektoderma qoplab oldi. 
Хordal plastinka nerv naychasining tagida хordani hosil qiladi. 
Mezoderma segmentlarga (dermatom, sklerotom, miotom), segment 
oyoqchalari (nefrotom) splanхnotomlarga differentsiyalanadi. 
Splanхnotomlar entodermaga tutashuvchi vistseral va ektodermaga 
tutashuvchi pariyetal varaqlarga ajraladi. Ularning orasiga ikkilamchi 
bóshliq – tselom hosil bóladi. Entoderma tutashib bitib ketadi va doimiy 
ichak shakllanadi. Embrional taraqqiyot davomida turli tóqima va 
organlarning hosil bólishi shu a’zolar ta’rifida keltiriladi. 
Homila varaqlari hosil bólishining ilk davrlaridayoq mezenхima 
yoki embrional biriktiruvchi tóqima shakllanadi. Mezenхima asosan 
mezodermadan kóchib chiqqan ósimtali hujayralar bólib, ular guruh-
guruh bólib homila varaqlari orasida joylashadi. Qisman mezenxima 
boshqa varaqlardan kóchgan hujayralardan, хususan, ektodermadan 
rivojlanadi. Mezenximadan qon va limfa, qon yaratuvchi a’zolar, 
biriktiruvchi tóqima, qon tomirlar va silliq mushak tóqimasi rivojlanadi.