Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni

Kuchli parchalangan (o’yiqlar chuqurligi 10-20 m) yerlar sug`orib ekin ekish uchun ancha noqulay. Bunday joylarda grunt suvi oqimi yetarli, drenaj kerak emas, lekin suvni tepaga nasoslar orqali ko’tarib berish, sug`orish ishlarini olib borish ancha qiyinlashadi.

Irrigastiya maydonlarining meliorativ holatini baholashda joy relefining parchalanganlik darajasini aniqlash ham juda muhim. Hududlarning parchalanganlik darajasi ekinlarning maydoning shaklini belgilashda, eng qulay mexanizmlardan qanchalik foydalanish mumkinligini aniqlashda qo’l keladi. Olimlarning fikricha, ikki chuqurlik yoki balandlik orasidagi masofa 0,4 km dan ortiq bo’lsa, bunday yerlar sug`orib ekin ekishga yaroqli, agar 0,7-0,8 km bo’lsa juda ham qulay hisoblanadi. Obikor dehqonchilik erlari relyefini baholashda joyning past va baland joylarini, qiyalik yo’nalishini aks ettiradigan relef plastikasi xaritasini tuzish ham maqsadga muvofiqdir. Chunki bunday xaritadan bir havza doirasida eritma va qattiq holatdagi organik-mineral moddalar harakati yo’nalishini, grunt suvlari holatini, tabiiy yer osti suvi oqimi yo’nalishini, tuproqning sho’rlanish darajasi va turlarini aniqlash mumkin. Relyef plastinkasi xaritasi kanal, ariq va zovurlar o’tkazish joyini aniqlashga ham yordam beradi.

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, landshaft resurslarini, iqlimni, yer osti va yer usti suvlarini, relyefni uyg`unlikda tahlil qilish tabiiy geografik tadqiqotlarda asosiy usul hisoblanadi va, eng muhimi, u orqali O’zbekistonning tabiiy sharoitini qishloq xo’jaligi maqsadlarida geoekologik tahlil qilish imkoni tug`iladi.

MA’RUZA № 1(10-ma’ruza)