Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni


Markaziy Farg`ona tabiiy geografik rayoni



Download 1,51 Mb.
bet144/144
Sana12.01.2022
Hajmi1,51 Mb.
#336771
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   144
Bog'liq
Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fan (1)

Markaziy Farg`ona tabiiy geografik rayoni. Markaziy Farg`ona tabiiy geografik rayoni o`z navbatida o`z ichiga vodiyning akkumulyativ tekislik qismidan o’tadi va uning atrofini adirlar o`rab olgan. Markaziy Farg`ona tabiiy geografik rayoni yer usti tuzilishi jihatidan tekislik bo`lib, unda Sirdaryoning yangi va 3 ta eski terassalari joylashgan, hamda allyuvial yotqiziqlardan shag`al, qum, lyossimon qum, qumoqlardan tashkil topgan.

Tekisliklarning markaziy qismida esa eol qumlar, taqirlar va sho`rxoklar uchraydi. Rayonda joylashgan Sirdaryoning uchinchi eski terassasi esa tog`lardan boshlanuvchi daryo va soylar keltirgan yoyilmali, prollyuvial tekisliklarda tutashib ketadi.

Iqlim sharoiti jihatidan atrofini o`rab olgan adir tabiiy geografik rayondan kam farq qilib, qishi uncha sovuq (yanvarning o`rtacha harorati -2C) emas, lekin yozi issiq (iyulning o`rtacha harorati 26-28 C) va quruq bo`lib okrugdagi eng kam yog`in tushadigan yillik yog`in miqdori 100-150 mm ga yetadi.

Markaziy Farg`ona tabiiy geografik rayonining hududida faqat Sirdaryoning yangi qayiri va Markaziy qismdagi kichik qumliklar hamda sho`rxok joylar o`zlashtirilmagan xolos.

Markaziy Farg`ona tabiiy geografik rayoni quyidagi landshaftlarga bo`linadi.

1. Markaziy Farg`ona tabiiy geografik rayonining markaziy qismida joylashgan oq saksovul va boshqa qumda o`sadigan psammofit o`simliklar mavjud bo`lgan delta tekisliklarida joylashgan eol qumlik landshaft.

2. Rayonning markaziy qismida bir yillik sho`ra o`suvchi pastqam joylardan iborat bo`lgan sho`rxokli delta tekisliklardan iborat landshaft.

3. Sirdaryoning qayirlarida joylashgan qamish va to`qay o`simliklari o`suvchi o`tloq allyuvial, o`tloq - botqoq tuproqli tekisliklar landshafti.

4. Markaziy Farg`ona tabiiy geografik rayonining asosiy qismini tashkil etgan madaniy landshaft.

II. Adirlar tabiiy geografik rayoni o`z ichiga Markaziy Farg`ona tabiiy geografik rayonining atrofini o`rab olgan adirlarni oladi. Adirlar paleogen , neogen va antropogen davrlarning tog` jinslaridan tashkil topgan bo`lib, mutloq balandliklari 400-500 metrdan 1000-1200 metrgacha boradi.

Adirlar asosan konglomerat va chaqir toshli jinslardan iborat bo`lib, ba'zi joylari lyoss bilan qoplangan. Adirlar past baland bo`lib, ko`p joylarni soy hamda jarlar kesib o`tib, alohida-alohida qismlarga bo`linib ketgan. Adirlar qurg`oqchil suvsiz xususiyatga ega bo`lib ko`p joylarda shag`al va chaqir toshli, ular ustida esa juda siyrak o`simliklar o`sadigan bedlend joylarni eslatadi.

Vodiyning janubiy qismidagi adirlarni (So`x daryosidan g`arbda bo`lganini) Qoratog`, Guzan, Burganney (So`x daryosidan sharqdagisini) Chimyon, Qopchigay, Naymon, Polvontosh, Janubiy Olamushuk nomlar bilan taniladi.


Markaziy Farg`ona tabiiy geografik rayonining shimoliy qismidagi adirlar Digmay, Ispisor, Supatog`, Oqbel, Oqchop, Chust, Pop, Namangan, Maylisoy kabi nomlar bilan ataladi. Adirlar tabiiy geografik rayonini iqlimiy xususiyatiga ko`ra vodiyning shimoliy va janubiy qismidagi adirlar bir-birovidan farq qiladi. Janubdagi adirlarda yozgi harorat shimoldagi (quyoshga qaragan adirlarga nisbatan) adirlardan bir oz past, yog`in kamroq.

Adirlar tabiiy geografik rayonida quyidagi landshaft turlari uchraydi.

1. Farg`ona vodiysining shimoliy va janubida joylashgan asosan shuvoq o`suvchi ko`p qismlarda shag`aldan iborat bo`lgan chaqir toshli va skeletli tipik bo`z tuproq tarqalgan adirlar landshafti.

2. Farg`ona vodiysining shimoli, shimoli- sharqida joylashgan efemer va efemeroid o`simliklari o`suvchi yengil mexanik tarkibga ega bo`lgan och bo`z tuproqli adirlar landshafti.

3. Farg`ona vodiysining shimoli-g`arbida joylashgan siyrak holda shuvoq o`suvchi chaqir toshli tipik bo`z tuproqlar tarqalgan adirlar landshafti.

4. Adirlar orasida joylashgan va xo`jalikda o`zlashtirilgan madaniy landshaft.




1 Р-вегитация давридаги ўртача ёg`ин-сочин миqдори.

-суткалик ўртача hарорат +100 дан юqори бўлган даврнинг hарорат йиg`индиси.


2 Qаранг: Ўзбекистон Республикасида атроф табиий муhит муhофазаси ва табиий ресурслардан фойдаланишнинг hолати тўg`рисида миллий маъруза. Chinor ENK, Тошкент, 2006. 15-24 бетлар.




Download 1,51 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   144




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish