Миртанамолар қабиласи
Қабила 16 та оилани уз ичига олади. Улар асосан тропик ва субтропик худудларда кенг таркалган.
Анордошлар (Punicaceae) оиласи
Бу оила филогенетик жиҳатдан миртадошлар оиласига яқин бўлиб, унга битта туркумга мансуб 2 та тур киради. Биттаси сокотра анори (Punica protopunica). У Сокорта оролида ўсади. Иккинчиси оддий анор (P.granatum) Европанинг Жануби-Шарқий қисмига яқин Шарқ ва Ўрта Осиёда тарқалган. Ўзбекистонда оддий анор табиий ҳолда ҳам ўсади. Иккала тур ҳам бута ёки кичик дарахтдан иборат. Гуллари актиноморф, икки жинсли. Гулқўрғони мураккаб, гултожи қизил рангли. Меваси анор мева. Оддий анор мевали ва манзарали ўсимлик сифатида экилади.
Бурчоқнамолар (Fabales) қабиласи
Қабилага дарахт, бута, лиана, кўп йиллик ва бир йиллик ўтлар киради. Улар Ер шарида кенг тарқалган. Барглари кстма-кет ва қарама-қарши жойлашган. Кўпчилик турларининг барглари мураккаб. Гуллар шингил, бошоқ ва бошоқчаларда ўрнашган, икки жинсли баъзан бир жинсли, актиноморф ва зигоморф, қўш гулқурғонли. Гулкосачабарги (3) 5 (6) та, гултожибарги косачабаргига тенг, чангчилари кўпинча 10та. Уруғчиси апокарп. Меваси дуккак. Илдизида азот тўпловчи тугунаклари бўлади. Қабила битта бурчоқдошлар оиласини ўз ичига олади.
Бурчоқдошлар (Fаbaceae) ёки Дуккакдошлар (Leguмinosae)
оиласи
Дуккакдошлар оиласи энг катта оилалардан бири бўлиб, 650 туркумга мансуб 18000 турни уз ичига олади. Бу оила вакиллари Ер шарининг ҳамма қуруқликларида учрайди. Ўзбекистонда эса 35 туркумга оид 422 тури ўсади. Бу оила 3 оилачага бўлинади. Булар: цезалпиндошлар, мимозадошлар ва бурчоқдошлар.
Бурчоқдошлар оиласининг энг йирик туркуми Астрагал (Astragalus) бўлиб, унга 3300 га яқин тур киради.
Бурчоқдошлар (Faboideae) оилачаси
Оилача ўт ва лианалардан иборат. Барглари оддий ва мураккаб. Гуллари икки жинсли, зимогорф, гулкосачабарги 4-5 та, гултожи ҳам 4-5 та, чангчиси 10 та, шундан 9 таси қўшилиб ўсган, биттаси алоҳйда.
Беда (Medicago) туркуми. Бедаларга бир йиллик, кўп йиллик ўтлар киради. Ўзбекистонда 8 тури ўсади. Беданинг битта Medicago sativa номли тури ем-хашак сифатида кенг майдонларда экилади.
Кашқарбеда (Metilotus) туркуми. Қашкарбеда икки ва бир йиллик ўт бўлиб, бегона ўт сифатида экинлар орасида, тоғ ён бағирларида ўсади. Унинт таркибида 0,013% эфир мойи, 0,4 - 0,9% кумарин, гликозидлар ва алкалоидлар мавжуд. Халқ табобатида ишлатилади. Ўзбекистонда 4 та тури таркалган.
Себарга (Trifolium) туркуми. Кўп ва бир йиллик ўт бўлиб, Ўзбекистонда 7 та тури усади. Себаргадан ем-хашак ўсимлик сифатида фойдаланилади. У асосан сернам жойларда ўсали.
Нўхат (Cicer) туркуми. Бир йиллик тоқ ёки жуфт пат-симон баргли ўт ўсимликдан иборат. Ўзбекистонда битта маданий ва 8 та ёввойи тури ўсади. Нўхат оксилга бой, овқатга ишлатиладиган ўсимлик.
Бурчок (Vicia) туркуми. Бурчоқларга бир ва кўп йиллик ўтлар киради. Ўзбекистонда унинг битта маданий ва 15 та ёввойи тури усади. Улар ем-хашак ўсимлик сифатида жуда қадрланади. Астрагал туркум вакиллари ҳам кенг тарқалган (3 расм).
Ерёнюқ (Arachis) туркуми. Бу туркумнинг Ўзбекистонда экиладиган битта (Arachis hypogea) бир йиллик тури экилади. Барги жуфт патсимон. Гули очилиб, урутлангандан кейин, тугунчанинг ости ўсиб, узун бандга айланади ва букилиб тупроқ ичига киради ва мева (дуккак) ҳосил қилади. Уруғида 45-60% мой, 37% оқсил бўлади. Ватани Бразилия.
Ширинмия (Gtycyrrhiza) туркуми. Ширинмиянинг Ўзбекистонда 5 та тури ёввойи ҳолда ўсади. Илдизи табобатда кўп ишлатилади. Илдизи таркибида 4,6-20% глицеризин, 10% қанд, 0,035% эфир мойи, баргада витамин С,. 14% крахмал, 8% ошловчи модда бор. Ибн Сино ширинмия илдизидан турли хастадикларни даволашда фойдаланган. Ҳозир ҳам ундан халқ ва илмий табобатда фойдаланилади. Бурчокдошлар оиласига халқимиз севиб истеъмол қиладиган маданий ўсимлик мош (Phaseolus aureus), ловия (Vigna sinensis), доривор оққурай (Psoralea drupacea), емхашак ўсимлик янтоқ (Alhagi persarum) ва бошқа фойдали ўсимликлар бор.
Сапинднамолар (Sapindales) қабиласи
Бу қабилага 8 та оила киради.
Do'stlaringiz bilan baham: |